Hà Nam - hòn đảo lạ kỳ của nước Việt - Kỳ 1: Đảo thấp hơn nước biển và mang ơn con ếch

Khu trung tâm của đảo Hà Nam sầm uất ngày nay - Ảnh FB Đảo Hà Nam

Hòn đảo mang ơn... con ếch

Đó là tiếng kêu của con ếch. Chỉ có thế thôi mà cả đoàn người mừng rơi nước mắt. Bởi vì có tiếng ếch kêu là có nước ngọt, có sự sống giữa bốn bề nước mặn, nước lợ.

Trong đêm khuya, họ lần tìm và phát hiện ra một con ếch đang nằm trong một hố nước. Họ vục tay xuống hố nước và cảm nhận ngay làn nước mát mẻ. Nếm thử thì quả thật là nước ngọt.

Ông Toại nói: "Tổ tiên chúng tôi truyền lại rằng lúc đó nghe tiếng ếch kêu thì các cụ lấy làm lạ lắm, vì ở vùng cửa biển nước mặn bốn bề thì làm sao lại có tiếng ếch, hay là mình nghe nhầm. Nhưng rồi nghe lại vẫn thấy đúng là tiếng ếch nên mới đi tìm. Và các cụ đã tìm ra hố nước có con ếch ẩn mình trong đó. Dưới hố nước là mạch nước ngầm".

Ông Toại cùng ông Vũ Đình Huệ, thủ từ làng Yên Đông thuộc phường Yên Hải của đảo Hà Nam, đưa chúng tôi ra thăm hồ Mạch, nơi phát sinh tiếng ếch ngày xưa, nay đã trở thành di tích lịch sử quốc gia.

Hồ Mạch - nơi con ếch năm xưa báo hiệu có nguồn nước ngọt- Ảnh: M.TỰ

Một chiếc hồ khá rộng, nước trong trẻo, nằm trên gò đất giữa cánh đồng làng Yên Đông. Ông Vũ Đình Huệ kể: "Theo các cụ truyền lại, hồi đó vùng này là bãi triều, chỉ vài gò đất nhô lên mà thôi. Đây chính là nơi các cụ phát hiện ra tiếng ếch kêu nên quyết định cắm sào ở lại. Từ hố nước của con ếch, các cụ tìm ra mạch nước ngầm rồi khơi thông thành cái giếng mạch, sau này mở rộng thành hồ Mạch. Vào thuở đó, có được mạch nước ngọt như này là quý giá vô cùng!".

Sách sử của các làng vẫn còn ghi lại, dù những năm hạn hán đến đâu, hồ Mạch cũng không hề cạn. Vì biết ơn con ếch đã mang lại sự sống nơi hoang đảo này, dân làng thuở đó kiêng ăn thịt ếch. Trong nhà thờ của nhiều dòng họ ở Hà Nam trước đây có chạm trên cửa võng gian thờ chính diện hình "cụ ếch".

Ông Toại nói: "Chúng tôi tự hào về di tích này nên cùng nhau giữ gìn. Rồi đây sẽ đắp hình tượng một con ếch giữa hồ nước, để ghi nhớ sự sống con người nơi này khởi đầu bằng tiếng ếch kêu vào một đêm năm xưa, như một điềm lành trời cho, và để con cháu đời sau nhớ đến những ngày đầu mở đất gian khó của tổ tiên".

Quai đê, đắp đập, lập làng

Có nước ngọt là có sự sống, nên đoàn lưu dân quyết định cắm sào, lên đảo dựng trại, bắt tay khai hoang. Nhà văn Dương Phượng Toại kể tiếp việc đầu tiên là phải quai đê để ngăn nước mặn theo thủy triều lên. Đê đắp xong thì đất đai bên trong có thể cấy được lúa, trồng được cây. Tiếp đó là đào đất để tạo ao hồ nuôi cá, vừa lấy đất đắp nền làm nhà, tạo đường đi lối lại.

Ao hồ tích nước ngọt giúp cho đất dần thau chua rửa mặn. Ruộng đồng có nước ngọt thì lúa ngô, rau màu mọc lên.

Đảo Hà Nam trên bản đồ tỉnh Quảng Ninh hiện nay, hình thù giống con cá chép hướng mắt về phía Thăng Long - Ảnh tư liệu

Từ thời Lê (hậu), đảo Hà Nam thuộc trấn An Bang (Đông Đạo) sau đó là trấn An Quảng. Đến năm 1931, vua Minh Mạng thành lập tỉnh Quảng Yên, đảo Hà Nam thuộc tỉnh này.

Đến thời Nguyễn, hòn đảo này là tổng Hà Nam thuộc tỉnh Quảng Yên, gồm có sáu xã. Đến nay đảo Hà Nam có tám xã phường.

Chiều dài của đảo Hà Nam khoảng hơn 10km, chiều rộng đoạn dài nhất khoảng 6km, diện tích khoảng 60km2. Hòn đảo được bao bọc bằng một tuyến đê bao quanh, dài 34km.