Huế luôn mới - bài 3: Bờ vui nối lại

Ám ảnh chia cắt

Đầu tháng 11 mùa Đông năm 1999, sau khi trận lụt lịch sử tại Huế vừa tạm rút, chúng tôi có chuyến công tác về “ốc đảo” Hải Dương - vùng đất biệt lập bên kia cửa biển Thuận An. Nơi đây suốt bao năm bị chia cắt bởi địa hình hiểm trở, sông nước bủa vây, việc đi lại vô cùng gian nan. Lúc cơn “đại hồng thủy” vừa đi qua, gió mưa vẫn rình rập khiến việc tiếp cận xã Hải Dương càng thêm nguy hiểm.

Cầu Thuận An mới - cây cầu vượt cửa biển dài nhất miền Trung hiện nay

Khi đó, muốn về Hải Dương chỉ có thể đi đò ngang từ chân cầu Thuận An cũ (thuộc phường Thuận An, quận Thuận Hóa ngày nay), vượt qua vùng cửa biển dậy sóng, hoặc đi từ bến đò Dừa (xã Hương Phong) sang. Đò hoạt động mỗi ngày một đến hai chuyến, theo khung giờ cố định. Lỡ chuyến là phải chờ đến hôm sau. Ở chiều ngược lại, ai muốn rời “ốc đảo” Hải Dương mà trễ chuyến thì phải thuê đò riêng với chi phí rất cao, hoặc ngậm ngùi ở lại qua đêm.

Chứng kiến cuộc sống người dân nơi đây sau bão lũ, chúng tôi thấm thía nỗi mong mỏi, khát khao về một cây cầu nối đôi bờ. Ông Nguyễn Hận, Chủ tịch UBND xã thời đó từng bày tỏ: “Dân Hải Dương mong lắm một cây cầu, để xóm làng không còn là “ốc đảo”, không còn bị sóng gió chia cắt, để con em đi học dễ dàng, người ốm đau thêm cơ hội sống”...

Thực ra, việc xây dựng hạ tầng giao thông để kết nối các vùng đất bị chia cắt vốn là quyết tâm lớn từ nhiều năm trước, khi thành phố Huế hiện nay còn là tỉnh Thừa Thiên-Huế. Năm 1989, sau chia tách tỉnh Bình Trị Thiên, giữa muôn vàn khó khăn của buổi đầu tái lập, Thừa Thiên-Huế đã xác định một trong những ưu tiên hàng đầu là khai thông tuyến đường 12 nối đồng bằng với miền núi biên giới A Lưới, đồng thời từng bước hiện thực hóa việc xây dựng các cây cầu vượt đầm phá, cửa biển.

Khu vực ven biển Thuận An chỉ cách trung tâm thành phố Huế chưa đầy 10km, vậy mà muốn qua lại đôi bờ vẫn phải “cậy” ghe, “lụy” đò. Đặc biệt vào mùa mưa bão, nơi đây trở thành ốc đảo biệt lập do bị chia cắt hoàn toàn. Không chỉ riêng Thuận An, mà cả dải cát duyên hải từ Ngũ Điền (thị xã Phong Điền) đến Vinh Hiền (huyện Phú Lộc) cũng bị chia cắt bởi hai cửa biển Thuận An và Tư Hiền. Khu vực này đến đầu những năm 1990 vẫn còn lạc hậu, tách biệt…

Quyết tâm nối những bờ vui

Cầu Ca Cút - mắt xích giao thông liên hoàn trên tuyến Quốc lộ 49B chạy dọc ven biển TP Huế

Cuối năm 1989, Bí thư Tỉnh ủy Thừa Thiên-Huế Vũ Thắng chỉ đạo xây bằng được cầu Thuận An - cây cầu vượt đầm phá đầu tiên gần cửa biển Thuận An. Sau gần hai năm, cầu Thuận An hoàn thành, trở thành công trình giao thông đường bộ đầu tiên vượt đầm phá Tam Giang - Cầu Hai. Cầu chỉ đủ một làn xe nhưng là biểu tượng vượt khó của một thời. Gần 20 năm sau, cây cầu Thuận An cũ hoàn thành sứ mệnh, được thay bằng cây cầu mới hiện đại, dài 488m, rộng 10m.

Năm 2001, Bộ GTVT khởi công cầu Trừng Hà - cây cầu nối đôi bờ đầm phá thứ hai sau cầu Thuận An, cũng là cây cầu dài nhất lúc bấy giờ (848,16m), vượt đầm Hà Trung qua hai xã Vinh Phú và Vinh Thanh (huyện Phú Vang). Ngày 19/8/2003, Thủ tướng Phan Văn Khải về dự lễ khánh thành trong niềm xúc động vỡ òa của người dân đôi bờ đầm phá. Năm 2004, cầu vượt cửa biển Tư Hiền (huyện Phú Lộc) được khởi công và khánh thành năm 2007, đánh dấu sự chấm dứt hoạt động của bến tàu Đá Bạc, kết thúc cảnh “lụy đò” qua đầm Cầu Hai kéo dài bao đời.

Cùng năm đó, cầu Thuận An mới được khánh thành, với giá trị đầu tư gần 69 tỷ đồng, thay thế cầu cũ, mở rộng khả năng lưu thông cho vùng ven biển, đầm phá xứ Huế. Đến tháng 8/2010, cầu Tam Giang (tên ban đầu là Ca Cút) được khánh thành, dài hơn 600m, rộng 10m, thay thế bến đò Ca Cút, nối khu vực phía bắc cửa biển Thuận An (xã Hải Dương) với các vùng duyên hải của Quảng Điền, Phong Điền, thông thương ra tận Quảng Trị. Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên-Huế Nguyễn Văn Cao khi ấy từng nhận định: “Cầu Tam Giang cùng với các cầu Thảo Long, Thuận An, Tư Hiền tạo thành mắt xích giao thông liên hoàn trên tuyến Quốc lộ 49B chạy dọc ven biển, rút ngắn khoảng cách giữa các xã ven biển với TP Huế và QL1A, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội”.

Cầu Nguyễn Hoàng - biểu tượng mới của TP Huế

Liên quan đến “mắt xích” ấy, trước đó khi biết chiếc cầu “công tác, công vụ” qua đập ngăn mặn Thảo Long thuộc hạ nguồn sông Hương chỉ rộng 2m, Bí thư Tỉnh ủy Hồ Xuân Mãn đã thuyết phục các Bộ trưởng Nông nghiệp và Bộ Giao thông cho phép đầu tư mở rộng mặt cầu lên 10m. Nhờ vậy, khi làm cầu Tam Giang sau này, Huế đã không cần xây thêm cầu riêng qua vùng hạ lưu sông Hương, tiết kiệm đáng kể kinh phí.

Liên quan đến cầu Tam Giang, giữa năm 2023, người dân vùng Hương Phong, Hải Dương (quận Thuận Hóa) rộ lên kiến nghị đổi tên cầu thành Ca Cút - tên gọi ban đầu của dự án, gắn liền với bến đò xưa. Dân địa phương cho rằng vị trí xây dựng cầu Ca Cút chính là nơi bến đò Ca Cút từng hiện diện. Đây là địa danh đã đi vào ký ức của bao thế hệ.

Hôm trở lại thăm cây cầu mà dân đòi đổi tên, dưới làn gió mang vị mặn của đầm phá Tam Giang, chúng tôi cố tìm dấu vết bến đò Ca Cút xưa, nhưng chỉ còn là huyền tích. Câu chuyện về con chim Ca Cút - hiện thân của cô gái lỡ chuyến đò trong giông bão, rồi lỡ duyên thề hẹn trăm năm - vẫn được người dân kể lại, như nỗi buồn chia cắt thấm đẫm vào ký ức.

Trước đó, cũng có người từng kể câu chuyện này. Đó là ông Vũ Thắng, Bí thư Tỉnh ủy Thừa Thiên-Huế một thời. Trong chuyến công tác mùa hè năm 1993 về phá Tam Giang, khi thuyền cập bến xã Hương Phong, ông Thắng chợt kể câu chuyện tình buồn về chim Ca Cút, rồi thốt lên: “Không biết thế hệ chú có xây được cây cầu Ca Cút này không?”. Giờ đây, ước nguyện ấy của ông Thắng cũng như bao người đã thành hiện thực. Sau khi ông qua đời, không chỉ cầu Tam Giang (Ca Cút) mà những cây cầu hiện đại khác lần lượt mọc lên, kết nối không gian từng cách trở suốt nghìn năm.