Cơ quan báo chí thiếu một chiến lược tổng thể tiếp cận AI

Ông Đào Trung Thành, Phó Viện trưởng Viện Blockchain và Trí tuệ nhân tạo (ABAII), đồng thời là điều phối viên phiên khẳng định rằng, chuyển đổi số không còn là một lựa chọn, mà là điều kiện sống còn của các tòa soạn trong kỷ nguyên công nghệ. Trong bối cảnh AI không chỉ thay đổi cách viết bài mà còn định hình cả hành vi tiếp nhận và phân phối thông tin, báo chí Việt Nam cần xác lập cho mình một hướng đi rõ ràng, linh hoạt và có trách nhiệm.

Hiện tại, các cơ quan báo chí ở Việt Nam đã có sự thay đổi rất tích cực trong nhận thức về AI. Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông, các cơ quan báo chí hiện đang tập trung chủ yếu vào việc sản xuất nội dung bằng AI, chiếm phần lớn từ các bước tạo hình ảnh và tìm kiếm nội dung.

Ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS) phát biểu trong phiên thảo luận.

Ông Đồng đã chỉ ra ba vấn đề lớn trong cách tiếp cận AI của báo chí Việt Nam. Theo đó, một trong những vấn đề cốt lõi là các cơ quan báo chí đang đặt trọng tâm sai trong cách ứng dụng AI. Thay vì định hướng mô hình kinh doanh, các toà soạn lại đi ngược "kim tự tháp" theo mô hình ứng dụng AI, chưa thực sự hiểu AI tác động như thế nào đến mô hình kinh doanh của mình. Điều này làm trầm trọng thêm xu thế mất độc giả và đặt ra thách thức sống còn đối với các tòa soạn, bởi AI đang thay đổi cách thức vận hành của từng tờ báo, từng phóng viên.

Không những vậy, hầu hết các tòa soạn đều thiếu một chiến lược tiếp cận tổng thể đối với AI. Trí tuệ nhân tạo được áp dụng với báo chí thường tập trung vào các cá nhân phóng viên thay vì cơ quan tổ chức. Điều này dẫn đến tình trạng phát triển tự phát, manh mún và tiềm ẩn nguy hiểm khi quá sa đà vào việc sử dụng AI ở cấp độ cá nhân.

"Tỷ lệ các tòa soạn có chính sách chính thức sử dụng AI với tư cách một tổ chức còn rất thấp dưới 10%, gây ra những khó khăn trong việc kiểm soát thông tin sai lệch và đòi hỏi phải có hướng dẫn đào tạo cho phóng viên", ông Đồng nhấn mạnh.

Không những vậy, sự thiếu hụt tài chính là vấn đề lớn thể hiện qua việc các tòa soạn đang chủ yếu sử dụng các bản miễn phí và có chi phí đầu tư rất thấp, mang tính manh mún, nhỏ lẻ. Các cơ quan chưa thể thực hiện việc thu phí từ độc giả. Các cơ quan báo chí cần hiểu rằng AI nên phục vụ việc chuyển đổi, tăng tương tác với độc giả, đây mới là vấn đề cốt lõi chứ không đơn thuần chỉ là sản xuất nội dung.

Trên cơ sở đó, ông Đồng khuyến nghị, Hội Nhà báo Việt Nam cần ban hành bộ quy tắc AI cho báo chí nói chung để việc chuyển đổi số có thể phát triển và hoạt động đúng theo định hướng, đảm bảo tôn chỉ hoạt động.

Theo nhà báo Đào Quang Bính, Tổng Giám đốc, Tổng Thư ký tòa soạn tạp chí Kinh tế Việt Nam - VnEconomy, về xu hướng phát triển, AI đang hướng tới việc cá thể hóa và chia nhỏ thông tin ở mức độ cao nhất và chủ động, giúp độc giả dễ dàng tiếp cận thông tin họ cần.

Việc xây dựng mô hình cá nhân hóa này không chỉ giúp tòa soạn tạo dựng hệ khách hàng trung thành mà còn phù hợp với xu hướng khuyến khích phát triển các mô hình quản lý AI hiện nay. Việc áp dụng AI trong tòa soạn nhằm nâng cao năng suất lao động trong kinh tế báo chí, chứ không phải để giảm biên chế.

Như con dao hai lưỡi, ông Đinh Toàn Thắng, Chủ tịch Công ty DIBIZ cho rằng, công nghệ thông minh hoàn toàn có thể bị lợi dụng để tạo ra thông tin giả một cách tinh vi, vượt xa khả năng kiểm chứng của con người.

Trước nguy cơ này, ông Thắng đề xuất, trước khi tiến hành ứng dụng bất kỳ giải pháp AI nào, việc đánh giá mức độ sẵn sàng của toà soạn là cực kỳ cần thiết. Bản chất của quá trình này đòi hỏi một khuôn khổ nền tảng để đánh giá mức độ sẵn sàng dựa trên nhiều khía cạnh như chiến lược tổng thể, nguồn lực con người, và các cơ chế vận hành. Nếu mức độ sẵn sàng của tổ chức quá thấp trong khi kỳ vọng lại quá cao, việc ưu tiên và phân bổ nguồn lực sẽ không mang lại hiệu quả mong muốn.

Do đó, theo Chủ tịch Công ty DIBIZ, các tờ báo cần tự đánh giá mức độ hiện tại về AI của mình để có thể đưa ra các quyết định đầu tư và phát triển phù hợp. Để thực hiện việc này, cần có một đội ngũ chuyên trách để đánh giá "sức khỏe" tổng thể của tổ chức về mặt AI.

Phải làm càng nhanh càng tốt, "nếu không sẽ chết"

Phát biểu trong phiên thảo luận, ông Đào Trung Thành, cho rằng AI đặt ra một bài toán đầy thách thức nhưng không thể thay thế hoàn toàn con người. Ông nhấn mạnh rằng phóng viên sở hữu những trải nghiệm trong quá trình làm tin mà AI không thể có được.

Các đại biểu tham dự phiên thảo luận 4.

"Chúng ta không nên quá ỷ lại vào AI vì điều này có thể làm giảm giá trị của phóng viên. Thay vì lo sợ, phóng viên cần xem xét việc tích hợp và ứng dụng AI vào quy trình tác nghiệp báo chí để không bỏ lỡ cơ hội phát triển. Thực tế cho thấy, đã có tới 60% phóng viên báo chí sử dụng AI và con số này dự kiến sẽ tiếp tục tăng lên, đòi hỏi sự thay đổi trong chất lượng đào tạo để ứng dụng AI hiệu quả vào công việc", ông Thành nhận định.

Nhà báo Đào Quang Bính cho biết, VnEconomy đã chủ động triển khai ứng dụng AI với độ chính xác cao, đạt tới 95%, giúp các chuyên gia hiệu đính hầu như không cần sửa chữa nội dung. Công nghệ này cho phép chỉ cần một người mỗi ngày có thể sản xuất tới 30 tin, bài.

Ông Bính nhấn mạnh rằng AI phải được coi là một công cụ, cần được "dạy" các kỹ năng như tóm tắt và dịch thuật. Điều quan trọng là các tòa soạn không nên dựa vào nguồn tin tức chưa được kiểm chứng do AI tạo sinh, vì điều này tiềm ẩn nhiều nguy cơ về độ xác thực thông tin. Các toà soạn cần đặc biệt coi trọng "đạo đức AI" và quy trình kiểm chứng thông tin để đảm bảo độ tin cậy tuyệt đối cho các bài báo của mình.

Còn theo ông Nguyễn Quang Đồng, câu hỏi then chốt là công nghệ phục vụ gì cho tòa soạn. Trong bối cảnh kinh doanh báo chí đang gặp nhiều khó khăn, cần phải tính toán xem mô hình kinh doanh có phù hợp với khách hàng hay không, và AI phục vụ gì cho hoạt động kinh doanh – đó mới là xuất phát điểm đầu tiên, thay vì chỉ nghĩ đến việc sản xuất nội dung để đáp ứng nhu cầu độc giả.

Trải nghiệm cá nhân của độc giả là nội dung mà AI cần phục vụ. Hiện tại, các tờ báo hiện đang có nhiều dữ liệu về nội dung nhưng lại thiếu trầm trọng dữ liệu về độc giả để thực sự hiểu họ là ai. Việc xác định rõ chân dung độc giả là yếu tố mà các báo chí nên chú trọng song hầu như chưa làm được.

Theo ông Đồng, để thực hiện chuyển đổi số, có ba bước ưu tiên cho các tòa soạn. Đầu tiên là đặt ra bài toán cụ thể, xem xét nhu cầu, công nghệ và nguồn lực của tòa soạn. Tiếp theo là thực thi các kế hoạch đã đề ra. Cuối cùng, cần có một bộ chỉ số để đánh giá kết quả đạt được.

Đứng trên góc nhìn đơn vị báo chí - truyền thông đã từng gặp thất bại trong quá trình cá nhân hoá đối với AI, ông Nguyễn Anh Tuấn, nhà sáng lập của Baomoi.com khẳng định, để cá nhân hóa hiệu quả, các tờ báo cần có một lượng độc giả lớn và đa dạng sản phẩm bởi việc cá nhân hóa có thể không mang nhiều giá trị đối với các tin thời sự ngắn hạn.

"Hành vi độc giả đóng vai trò quan trọng nhưng thường rất khó để báo chí nắm bắt. Báo chí không nên thực hiện cá nhân hóa bằng AI đối với nội dung mà thay vào đó, nên tập trung vào cá nhân hóa trải nghiệm, điều này sẽ phù hợp hơn và giúp tăng sức hút cho các tờ báo", ông Tuấn cho biết.

Hiến kế cho các đơn vị báo chí, ông Tuấn cho rằng, để đạt được thành công trong việc cá nhân hóa, tòa soạn cần sử dụng đúng phóng viên để điều chỉnh nội dung sao cho phù hợp với từng nhóm đối tượng để giao tiếp bằng "ngôn ngữ" phù hợp. Đây mới là vấn đề cốt lõi chứ không thuần là sản xuất nội dung nhờ AI.