Nhà báo chiến trường - ngòi bút giữa đạn bom - Kỳ 4: Làm báo ở biên giới Việt - Trung
Một kỷ niệm không thể quên là lần tôi đi Lạng Sơn trong sự kiện chiến tranh biên giới phía Bắc năm 1979 cùng nhiều nhà báo trong ngoài nước đưa tin về những cuộc trao trả tù binh giữa hai bên.
Tưởng niệm nơi nhà báo Takano bị bắn giữa phố Lạng Sơn (Ngọc Hải thứ ba từ trái sang) - Ảnh tư liệu
Lúc này đã ngưng tiếng súng giao tranh nên đoàn chúng tôi đi xe ô tô lên biên giới.
Đoạn nhật ký chiến trường
"Thị xã Lạng Sơn hoang dã, đổ nát dù dân đã trở về khôi phục ruộng vườn, vừa làm vừa lo mìn gài sót lại. Nghe nói quân giặc cài cả mìn dưới những luống rau. Nhổ su hào bắp cải cũng phải rất cẩn thận nữa là.
Cỏ dại mọc cao đến ngực trước các biệt thự nhỏ đổ nát. Xe qua cửa thị ủy và khu các cơ quan có cây súng thần công cổ thì dừng lại. Chúng tôi xuống đường đứng mặc niệm. Ngay giữa đường là khu mộ tượng trưng nơi
Nhà báo Ngọc Hải được anh tự vệ đưa qua sông bằng thuyền độc mộc vừa tự chế, vì cầu Kỳ Lừa đã bị đánh sập tháng 2-1979 - Ảnh tư liệu
"Nộp bài đi đã rồi hãy... chết"
Khi tôi kể những kỷ niệm trên đây cho một nhà báo trẻ thì cô ấy bảo: "Cô đi những chuyến công tác dài vậy nhiều chuyện chưa kể hết. Thí dụ chuyện tác nghiệp như thế nào? Viết tay trên xe, gửi bài về làm sao?
Không có điện thoại thì làm cách nào liên lạc? So sánh khó khăn thuận lợi nghề nghiệp thời đó với ngày nay khi mà đến tận bây giờ cô vẫn tác nghiệp trong khi nhiều đồng nghiệp hồi ấy đã buông bút lâu rồi?"...
Tôi thật lúng túng không biết trả lời sao. Kể sao cho hết được khó khăn ngày ấy, mà ngày đó không ai dám kể vì làm sao so được với những khó khăn bội phần của chiến trường và cuộc sống gian khó trong chiến tranh.
Đúng. Lúc ấy khó lắm. Tổng biên tập của tôi đã nhìn ra sớm. Bà bắt các phóng viên chúng tôi học đánh máy chữ và mời thầy Bùi Ý nổi tiếng về tòa báo dạy chúng tôi tiếng Anh. Dù rằng tiếng Anh khó có thể giỏi trong chiến tranh đói khổ, cả đời không thấy một "ông Tây" nào để thực hành nhưng tôi học khá trong lớp và nhờ đó có ít vốn đi tu nghiệp ngắn ngày tại Philippines sau này.
Ngày đó chỉ cuốn sổ, cây bút, một sức chịu đựng vượt được gian khổ, sợ hãi, một ý thức kỷ luật sắt mà chúng tôi đùa nhau: "Nộp bài đi đã rồi hãy... chết".
Bài để bản mộc nộp lên. Thư ký tòa soạn sửa - đưa phòng đánh máy (chỉ có một người làm hành chính). Tổng biên tập duyệt xong họa sĩ trình bày và đưa đi nhà in. Đôi khi cả cơ quan mừng rỡ được gọi đi lồng báo vào ban đêm vì sẽ có chút thù lao ít ỏi.
Có thời kỳ các phóng viên phải đi bán báo. Mỗi người một chồng báo xếp buộc sau xe đạp, bán đâu thì tùy, miễn là phải bán hết. Thế nên cây hài hước là chị Tố Nga (vợ GS Hoàng Ngọc Hiến - nay cả hai đều đã mất) có câu chuyện hài làm cả cơ quan được bữa cười vỡ bụng.
Chuyện là chị và tôi chở báo đi bán nhưng thích đi chơi hơn nên chị rủ tôi chở báo vào... Bệnh viện Việt - Xô thăm người anh rể nằm viện, báo mang nhờ bảo vệ bán. Bán không hết, về tòa soạn bị truy ráo riết "có đi bán không, bán ở đâu, giờ nào...".
Và cả cơ quan cười rũ khi chị báo cáo có đem báo vào bán ở... khoa mắt, chứng minh rằng mình nhìn thấy từng đoàn bệnh nhân băng kín mắt bá vai nhau bước đi quờ quạng. Thế thì không bán được báo là phải!
Không có điện thoại, đi đâu chúng tôi đều nỗ lực và tự giác với tinh thần độc lập tác chiến. Sổ và bút, hỏi và ghi. Đêm về vừa bế con đang sốt trên lòng vừa viết để kịp mai sớm đạp xe đến tòa soạn nộp bài.
Dù tôi đã kể và giải thích những chuyện này cho cô bạn nhà báo trẻ nghe nhưng cô ấy vẫn không hài lòng.
Tôi đang bí thì cô ấy đặt câu hỏi tiếp: "Tại sao hồi ấy thiếu phương tiện nhưng lại thừa động lực, còn nay nghề báo thừa phương tiện nhưng động lực thì thiếu hụt quá. Có phải vậy không cô ơi?".
Trời đất! Đây chính là câu trả lời đây rồi...
Ngày ấy động lực là "tất cả cho tiền tuyến" - nhiệm vụ thống nhất đất nước đòi hỏi mọi cố gắng hy sinh trên mọi lĩnh vực thì mình phải làm việc với tinh thần đó của toàn dân. Đó chính là động lực không bao giờ cạn kiệt.
Ngày đó chỉ cuốn sổ, cây bút, một sức chịu đựng vượt được gian khổ, sợ hãi, một ý thức kỷ luật sắt mà chúng tôi đùa nhau: "Nộp bài đi đã rồi hãy... chết".
--------------------------------
Đời phóng viên chiến trường, khi từ điểm nóng đạn bom tìm mọi cách đưa các cuộn phim về tòa soạn ở Hà Nội, Đoàn Công Tính ghi chú như lời trăng trối "Nếu tôi hy sinh, xin gửi những cuốn phim này về tòa soạn báo Quân Đội Nhân Dân".
Kỳ tới: "Nếu tôi hy sinh, xin gửi những cuốn phim này về tòa soạn"
Nhà báo chiến trường - ngòi bút giữa đạn bom - Kỳ 3: Đời chúng ta đâu có chuyện là ta cứ đi