50 năm kỳ thi tốt nghiệp THPT - Kỳ 3: Cuộc đổi mới từ đề tự luận đến trắc nghiệm

Một phiếu trả lời trắc nghiệm - Ảnh tư liệu

Thi trắc nghiệm xuất hiện lần đầu năm 1974

Trong lịch sử, hình thức thi trắc nghiệm toàn bộ các môn thi đã được áp dụng trong kỳ thi tú tài phổ thông tại miền Nam năm 1974. 

Trước đó một số môn công dân, sử địa đã được thi theo hình thức này. 

Ông Lê Học Lãnh Vân - nguyên giảng viên khoa sinh Trường ĐH Khoa học tự nhiên (Đại học Quốc gia TP.HCM) - là thí sinh tham dự kỳ thi tú tài phổ thông theo hình thức trắc nghiệm hoàn toàn, chấm thi bằng máy điện toán năm 1974. 

Ông thi ban toán B, xếp hạng ưu và ban khen của hội đồng giám khảo.

Ông Vân nhớ lại học sinh lớp 12 như ông được báo trước về hình thức thi này, chương trình học và dạy được hướng về đáp ứng kỳ thi, nghĩa là vừa bảo đảm kiến thức của chương trình vừa có kỹ năng đưa ra giải pháp nhanh, cũng có kỹ năng tìm hiểu sâu vấn đề. 

Thí sinh làm bài bằng cách dùng bút chì tô đen câu trả lời đúng. Việc chấm thi được thực hiện bằng máy điện toán IBM và chấm tay nếu máy không nhận diện được.

"Việc thi trắc nghiệm được thông báo trước một năm. Trong thời gian này, giáo viên cho kiểm tra trên lớp cũng theo hình thức trắc nghiệm để học sinh làm quen. Do đó khi vào phòng thi, dù lần đầu thi trắc nghiệm hoàn toàn nhưng chúng tôi không thấy lạ lẫm" - ông Vân cho biết. 

Điểm tối đa của môn có hệ số 1 là 20 (công dân, vạn vật, sinh ngữ 2), điểm tối đa của môn có hệ số 2 là 40 (triết, sử địa, sinh ngữ 1). 

Điểm tối đa của môn có hệ số 4 là 80 (lý, hóa) và điểm tối đa của môn có hệ số 5 là 100 (toán). Ban toán không có môn có hệ số 3. Ông Vân là một trong số hơn 41% thí sinh thi đậu đợt 1. Số thí sinh đậu đợt 2 thấp hơn, chỉ nhỉnh 11%.

Bằng tú tài cấp cho thí sinh thi đậu kỳ thi tốt nghiệp phổ thông trung học năm 1999 - Ảnh: MINH GIẢNG

Chặng đổi mới đầu tiên: 1 thập niên

Ông Nguyễn Xuân Thành, hiệu trưởng Trường Bồi dưỡng cán bộ giáo dục Hà Nội nhớ lại từ các năm 2004-2005, đề thi tốt nghiệp THPT đã bắt đầu có những thay đổi về cấu trúc, tiệm cận dần với cấu trúc đề thi trắc nghiệm sau này.

"Ví dụ như môn vật lý trước chỉ có 4-5 câu thì năm 2004 đề có điều chỉnh tăng lên 9 câu, theo độ khó dần. Mỗi câu 1 điểm, riêng câu 9 là 2 điểm. Cấu trúc như thế gần với đề thi trắc nghiệm sau này" - ông Thành cho biết.

Nhưng phải tới năm 2006 mới có một môn thi đầu tiên theo hình thức trắc nghiệm là ngoại ngữ. Trả lời Tuổi Trẻ thời đó, ông Nguyễn An Ninh, nguyên cục trưởng Cục Khảo thí (nay là Cục Quản lý chất lượng giáo dục), cho biết đã huy động đến 2.000 cộng tác viên tham gia làm ngân hàng đề thi. 

Cấu trúc đề thi tốt nghiệp THPT năm 2006 môn ngoại ngữ có 50 câu trắc nghiệm, thời gian làm bài 45 phút. Cùng năm đó ở kỳ thi tuyển sinh ĐH, CĐ (theo hình thức ba chung, đề thi cũng do Bộ GD-ĐT ra), đề thi ngoại ngữ cũng đổi sang trắc nghiệm với 70-100 câu hỏi, thời gian làm bài 90 phút. 

Dạng thức trắc nghiệm có bốn phương án trả lời, trong đó chỉ có một phương án đúng. Dạng thức này được duy trì đến kỳ thi năm 2024.

Năm 2006, việc chấm thi môn ngoại ngữ cũng lần đầu thực hiện trên máy quét chuyên dụng với phần mềm chấm thi, tốc độ chấm 5.000-10.000 bài/giờ tại ba trung tâm ở Bắc, Trung, Nam.

Ông Trần Văn Nghĩa, nguyên phó cục trưởng Cục Khảo thí, nhớ lại việc thi trắc nghiệm khi đó được đánh giá với nhiều ưu điểm như nội dung bao quát được hết chương trình không bó hẹp dễ đoán như tự luận. Việc chấm thi bằng máy cũng được xem là đảm bảo khách quan hơn người chấm. Dĩ nhiên cũng có những ý kiến băn khoăn, phản đối nhưng hình thức này vẫn tiếp tục được duy trì.

Tổ chấm thi trắc nghiệm kỳ thi tốt nghiệp THPT tại Thái Bình kiểm tra thiết bị máy móc trước khi tiến hành quét bài thi - Ảnh: VĨNH HÀ

Năm 2007, các môn thi tự nhiên: vật lý, hóa học, sinh học cũng được đổi sang hình thức thi trắc nghiệm ở cả kỳ thi tốt nghiệp THPT và kỳ thi tuyển sinh ĐH, CĐ. Cấu trúc đề thi trắc nghiệm lý, hóa có 40 câu hỏi, thời gian làm bài 60 phút.

Dịch chuyển theo thay đổi về hình thức thi, trong các nhà trường cũng chuyển sang kiểm tra bằng hình thức trắc nghiệm, thậm chí cả bài kiểm tra 15 phút cũng trắc nghiệm. 

Và "thầy, trò phổ thông ăn ngủ với trắc nghiệm" - một giáo viên nhớ lại thời kỳ này. Không ai ngạc nhiên với những dịch chuyển có phần quá đà, vì vốn dĩ ở một nền giáo dục nghiêng về ứng thí như Việt Nam, cách dạy học sẽ chỉ thay đổi khi thi cử thay đổi.

Chỉ còn môn văn độc tôn "tự luận"

Tới năm 2017, khi đó đã bước sang năm thứ ba thực hiện kỳ thi THPT quốc gia "2 trong 1" sử dụng kết quả để xét tốt nghiệp THPT và tuyển sinh ĐH, CĐ, thêm một lần nữa có những thay đổi đáng kể với hình thức thi trắc nghiệm. Chỉ còn môn văn vẫn áp dụng thi tự luận.

Nói về những thay đổi ở thời điểm này, ông Mai Văn Trinh - nguyên cục trưởng Cục Quản lý chất lượng giáo dục - cho rằng lộ trình chuyển từ thi tự luận sang trắc nghiệm cũng vấp phải những khó khăn. 

Khi dự kiến thi trắc nghiệm một số môn mới trong đó có toán, Bộ GD-ĐT đối diện với những luồng ý kiến nhiều chiều, trong đó có sự phản ứng quyết liệt của những người trong ngành toán. Hội Toán học Việt Nam thời đó còn có kiến nghị bằng văn bản gửi Bộ GD-ĐT để can ngăn việc thi toán trắc nghiệm vào năm 2017.

Các chuyên gia ngành toán cho rằng với việc thi trắc nghiệm, Bộ GD-ĐT có thể kéo lùi chất lượng dạy học môn toán, làm thui chột khả năng tư duy toán học của học sinh. 

Và muốn thực hiện trắc nghiệm cần có thời gian nghiên cứu xây dựng hình thức thi phù hợp. Nhưng rồi không có lực cản nào ngăn được. Môn toán chuyển sang hình thức trắc nghiệm ở kỳ thi quốc gia từ đó tới nay.

Thi trắc nghiệm giờ đây không còn xa lạ ở Việt Nam. Và trong xu thế hội nhập cũng cho thấy hình thức thi này phổ biến ở nhiều quốc gia. Nhưng thực tế triển khai trong nhiều thập niên là khoảng lùi đủ cho các nhà chuyên môn đánh giá cái lợi và hại trong việc thực hiện hình thức thi này.

Tới kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025, lần đầu các môn thi trắc nghiệm được áp dụng nhiều dạng thức. 

Bên cạnh dạng thức có nhiều lựa chọn như từng làm trong gần 20 năm qua, có thêm các dạng thức mới như câu trắc nghiệm đúng/sai (mỗi câu hỏi có bốn ý, thí sinh phải trả lời đúng/sai đối với từng ý của câu hỏi) và câu hỏi trắc nghiệm dạng trả lời ngắn, gần với dạng tự luận được đánh giá thông qua kết quả cuối cùng mà thí sinh phải tự điền vào phiếu trả lời.

Từ thực tế xảy ra các vụ gian lận thi, những trục trặc, sai sót ở khâu ra đề, in sao đề, đặc biệt là chấm thi trắc nghiệm, Bộ GD-ĐT cũng đã có những điều chỉnh về phần mềm chấm thi, quy trình coi thi, chấm thi.

Năm học 2006-2007 là mốc thời gian thực hiện việc nói không với tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo dục (còn gọi là "hai không"). Và kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2007 vì thế trở thành một kỳ thi có dấu ấn đặc biệt.

************

Quyết định sửa đổi quy chế thi tốt nghiệp phổ thông trung học do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành tháng 3-2001 quy định thí sinh đủ điều kiện được cấp bằng tốt nghiệp trung học phổ thông. Như vậy việc cấp bằng tú tài cho thí sinh thi đậu tốt nghiệp phổ thông trung học chỉ kéo dài trong bốn năm.

>> Kỳ tới: Kỳ thi của thời "hai không"

50 năm kỳ thi tốt nghiệp THPT - Kỳ 1: Kỳ thi đầu tiên ở miền Nam sau thống nhất

Từ ngày đất nước thống nhất đến nay, kỳ thi tốt nghiệp THPT đã có nhiều lần thay đổi về tên gọi, hình thức, mục đích thi, cách thức tổ chức, nội dung đề thi.