PGS.TS Trần Đình Thiên: Luật pháp phải "mở" để khẳng định vị thế của kinh tế tư nhân

Sáng 25/9, dưới sự chỉ đạo của Hội Luật gia Việt Nam, Tạp chí Đời sống và Pháp luật/Tạp chí điện tử Người Đưa Tin tổ chức toạ đàm "Tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý tạo không gian phát triển cho doanh nghiệp".

Tại phiên thảo luận mở, PGS.TS Trần Đình Thiên – thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách của Thủ tướng Chính phủ, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cho rằng, nếu chỉ dừng lại ở cách tiếp cận tháo gỡ từng "điểm nghẽn" thì sẽ không giải quyết được tận gốc vấn đề. Theo ông, điều quan trọng hơn cả là phải thay đổi hệ thống, thiết kế một thể chế mới cho sự phát triển.

PGS.TS Trần Đình Thiên – thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách của Thủ tướng Chính phủ, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam (Ảnh: Hữu Thắng).

Từ khóa "tháo gỡ", theo PGS.TS Trần Đình Thiên, cần được nhìn nhận lại. Bởi tháo gỡ chỉ mang tính tạm thời, vẫn giữ nguyên hệ thống cũ và chỉnh sửa từng phần, trong khi chính hệ thống đó đã có vấn đề. Nếu chỉ mải miết "tháo gỡ" thì rốt cuộc vẫn rơi vào bế tắc. Ông cảnh báo: "Tháo gỡ mãi cũng chết, nhưng không tháo gỡ thì cũng chết".

Để làm rõ, ông dẫn lại câu chuyện hơn chục năm trước ở Bình Phước, khi một lãnh đạo tỉnh từng cam kết "nhổ từng cái đinh" để giải tỏa khó khăn cho doanh nghiệp. Nghe thì hào hùng, nhưng thực tế, nhổ riêng một cái đinh có thể mất hàng chục năm, trong khi "đinh" lại mọc tiếp. Vì vậy theo ông Thiên, vấn đề không phải là nhổ từng chiếc "đinh", mà là làm sao để "đinh" không mọc ra nữa.

Toàn cảnh toạ đàm "Tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý tạo không gian phát triển cho doanh nghiệp" (Ảnh: Hữu Thắng).

Từ ví dụ này, ông Thiên chỉ ra rằng cần nhìn nhận vấn đề ở cấp độ hệ thống nghẽn, thay vì chỉ tập trung vào từng "điểm nghẽn" riêng lẻ. Hàng nghìn dự án bị tắc thủ tục, pháp lý với giá trị tài sản lên đến hàng triệu tỷ đồng là minh chứng rõ rệt cho sự ách tắc mang tính phổ biến, mang tính hệ thống. Vì vậy, theo ông, "thể chế chính là điểm nghẽn của các điểm nghẽn. Không tháo gỡ ở đây thì không tháo được chỗ nào khác".

Từ đó, ông nhấn mạnh rằng luật pháp phải thay đổi trên cơ sở coi quyền tài sản tư nhân là nền tảng cốt lõi của kinh tế thị trường. Nhà nước cần đóng vai trò bảo vệ sở hữu tư nhân - nguyên lý cơ bản nhất, thay vì vẫn thiên về bảo vệ tài sản Nhà nước mà chưa coi trọng đúng mức tài sản tư nhân.

Song song, ông khẳng định kinh tế tư nhân phải trở thành động lực chủ đạo. Từ sau Đổi mới, Việt Nam đã lựa chọn kinh tế nhiều thành phần, nhưng suốt 40 năm qua vẫn còn sự e dè với khu vực tư nhân. 

"Tư nhân chính là lực lượng tạo nên động lực phát triển, và luật pháp phải mở ra để khẳng định vị thế đó", ông nói.

Không chỉ dừng lại ở hiện tại, PGS.TS Trần Đình Thiên còn cảnh báo việc thiết kế luật pháp cần hướng tới tương lai, thay vì chỉ phục vụ cho một hệ thống cũ. Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên công nghệ số và kinh tế xanh, nơi tài sản trí tuệ trở thành loại tài sản quan trọng nhất, đòi hỏi một khung pháp lý phù hợp để bảo vệ. 

Ông nhấn mạnh nếu không chú ý ngay từ bây giờ, 10 năm sau đất nước vẫn mãi loay hoay với đất cát, trong khi thế giới đã đi xa với kinh tế trí tuệ.

Liên hệ sang giáo dục, ông cũng cho rằng hệ thống hiện nay vẫn nặng về "nhồi nhét tri thức", trong khi trí tuệ nhân tạo đã có thể thay thế phần lớn công việc đó. Thay vào đó, giáo dục phải được thiết kế lại để đào tạo con người biết sử dụng AI, thích ứng với thời đại mới.

Kết lại, PGS.TS Trần Đình Thiên kêu gọi: "Chúng ta phải thiết kế hệ thống luật cho nền kinh tế tương lai - một nền kinh tế dựa trên sở hữu trí tuệ và sáng tạo. Đây mới là cách tiếp cận hệ thống đúng đắn, thay vì chỉ tháo gỡ cục bộ. Nếu không, chúng ta sẽ đánh mất thời cơ phát triển".