Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2026–2030, tầm nhìn 2045 vừa được Thủ tướng phê duyệt đã đặt Hà Nội và TP.HCM vào “tuyến đầu” của nỗ lực chuyển đổi giao thông xanh.
Theo Quyết định 2530/QĐ-TTg , mục tiêu đến năm 2030 là 100% phương tiện giao thông công cộng tại hai đô thị đặc biệt này phải sử dụng năng lượng sạch, năng lượng xanh, thân thiện với môi trường.
Xanh hóa giao thông công cộng là một mục tiêu quan trọng trong nỗ lực tiến tới phát thải ròng bằng 0 (Net Zero).
Trong bối cảnh nồng độ bụi mịn PM2.5 tại Hà Nội và chất lượng không khí ở các đô thị lớn thường xuyên ở ngưỡng đáng lo ngại, Kế hoạch nhấn mạnh yêu cầu kiểm soát, ngăn chặn và từng bước khắc phục tình trạng ô nhiễm không khí, đồng thời tăng tỷ lệ vận tải hành khách công cộng.
Hệ thống phương tiện – trong đó xe buýt là “xương sống” – được định hướng đầu tư, nâng cấp và chuyển đổi sang dùng điện, khí đốt hoặc các dạng năng lượng sạch khác, gắn với hoàn thiện hạ tầng, trạm sạc, trạm nạp và mạng lưới quan trắc chất lượng không khí.
Xe buýt điện của VinFast do VinBus vận hành.
Đối với riêng Hà Nội và TP.HCM, kế hoạch giao nhiệm vụ ban hành và tổ chức thực hiện các chính sách hỗ trợ chuyển đổi phương tiện giao thông công cộng và phương tiện công nghệ (shipper) sang năng lượng sạch, đồng thời tăng cường vai trò của hệ thống giao thông công cộng trong cơ cấu đi lại của người dân.
Điều này đồng nghĩa trong vài năm tới, phần lớn - và sau đó là toàn bộ - các tuyến xe buýt chạy dầu diesel hiện nay sẽ phải được thay thế bằng các loại xe thân thiện hơn với môi trường, có thể là xe thuần điện điện, xe sử dụng khí nén CNG, hoặc các dạng năng lượng phát thải thấp hơn.
Xe buýt điện của Phương Trang, vận hành kết nối tuyến metro số 1 tại TP.HCM.
Trên thực tế, mục tiêu 100% xe buýt “xanh” đến năm 2030 không phải xuất phát từ con số 0.
Những năm gần đây, cả hai thành phố đã từng bước đưa vào khai thác các tuyến xe buýt thân thiện hơn với môi trường, từ CNG đến xe buýt điện, tạo nền tảng cho giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ sắp tới.
Tại Hà Nội, bên cạnh lộ trình chuyển đổi tổng thể do Sở Giao thông Vận tải tham mưu, thành phố đã có mạng lưới xe buýt điện vận hành ổn định. Theo một số thống kê tổng hợp, VinBus hiện khai thác hàng chục tuyến xe buýt điện trên địa bàn Hà Nội bên cạnh nhiều tuyến khác do Tổng công ty Vận tải Hà Nội (Transerco) đã đưa vào vận hành.
Trước đây, Hà Nội cũng từng mở một số tuyến xe buýt sử dụng khí nén thiên nhiên CNG nhằm giảm phát thải so với xe diesel truyền thống; song, các chuyên gia môi trường lưu ý rằng CNG chỉ là giải pháp chuyển tiếp, chưa “sạch tuyệt đối” và vẫn cần được thay thế dần bằng xe điện trong dài hạn.
Xe buýt CNG cũng đã được triển khai, song vẫn được xem là phương án chưa sạch tuyệt đối, vẫn cần chuyển đổi sang xe điện.
Tại TP.HCM, quá trình “xanh hóa” đội xe buýt cũng đang diễn ra với quy mô lớn, nhất là ở phân khúc xe CNG và xe thuần điện. Từ ngày 1/8/2025, thành phố chính thức đưa vào khai thác 27 tuyến xe buýt điện mới, nâng tổng số xe buýt điện đang hoạt động lên 613 xe, chủ yếu do các doanh nghiệp như VinBus, Phương Trang vận hành.
Song song, thành phố đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ có khoảng 3.600 xe buýt điện trên gần 300 tuyến, tiến tới thay thế hoàn toàn xe buýt dùng nhiên liệu hóa thạch, kể cả CNG.
SAMCO cũng từng nghiên cứu, phát triển một mẫu xe buýt điện.
Việc mở rộng nhanh đội xe buýt điện giúp TP.HCM từng bước hình thành mạng lưới giao thông công cộng phát thải thấp, kết nối với metro, BRT và các đầu mối trung chuyển lớn.
Tuy nhiên, để đạt mục tiêu 100% phương tiện công cộng dùng năng lượng sạch vào năm 2030, thành phố cần có các hướng cụ thể nhằm giải quyết các vấn đề như nguồn vốn đầu tư lớn cho phương tiện, trạm sạc, lưới điện và mặt bằng depot, cùng với đó là việc cần thiết phải duy trì giá vé ở mức hợp lý để thuyết phục người dân sử dụng.