23/11/2025 12:02

Tác gia Nobel Mạc Ngôn trở lại Việt Nam

Mạc Ngôn trở lại Việt Nam... bằng hai tác phẩm: Báu vật của đời và Đàn hương hình đều do dịch giả Trần Đình Hiến góp công bắc cây cầu để truyền tải ngôn ngữ và văn hóa Trung Hoa tới độc giả Việt Nam.

Tiếc thay, dịch giả Trần Đình Hiến không ở cùng chúng ta đến tận hôm nay để chứng kiến sự trở lại của hai tác phẩm này. Ông vừa qua đời hồi đầu năm 2025 do tuổi cao sức yếu, hưởng thọ 92 tuổi.

Tái bản tiểu thuyết của Mạc Ngôn

Ở Việt Nam, nhắc đến các tác phẩm của nhà văn Mạc Ngôn phải kể tên dịch giả Trần Đình Hiến. Ông đã dịch hầu hết các tiểu thuyết quan trọng của Mạc Ngôn sang tiếng Việt.

Có thể kể đến: Báu vật của đời, Đàn hương hình, Cây tỏi nổi giận, Tửu quốc... giúp độc giả có cái nhìn khá toàn diện về sự nghiệp văn chương của Mạc Ngôn. Nhất là khi ông đoạt giải Gần 20 hãng phim mua bản quyền tác phẩm Mạc NgônNobel văn chương cho Mạc NgônNhà văn Mạc Ngôn: Chưa tới giải Nobel, đã có xìcăngđan!

Ngỡ tưởng sau giải thưởng này vào thời điểm đó, các tác phẩm của Mạc Ngôn sẽ "tái bùng nổ" ở thị trường Việt Nam. Nhưng ngược lại, mọi sự khá êm đềm.

Có lẽ do tác phẩm của ông đã được dịch, được đọc ở Việt Nam kha khá trước đó. Sau giải Nobel văn chương, ngoài Biến (Trần Đăng Hoàng dịch), gần như không có tác phẩm mới nào của Mạc Ngôn được dịch và xuất bản ở Việt Nam.

Biến là tự truyện đầu tiên của Mạc Ngôn. Điểm đặc biệt nằm ở chỗ tác phẩm này cũng chưa được xuất bản ở Trung Quốc nhưng lại được dịch và xuất bản bằng Anh ngữ. Tuy vậy, Biến không phải là tác phẩm nổi bật của Mạc Ngôn.

Độc giả vẫn có nhu cầu tìm đọc các tác phẩm hư cấu của ông, trong đó có Báu vật của đời, Đàn hương hình. Nhất là lớp độc giả hình thành sau giai đoạn văn học hiện đại Trung Quốc được dịch và xuất bản mạnh mẽ ở Việt Nam, trong khoảng mười năm đầu thế kỷ 21.

Nhu cầu này đẩy một số sách của Mạc Ngôn tăng giá trên thị trường sách cũ. Giờ đây, với việc tái bản hai tác phẩm này, có lẽ cơn sốt giá sách cũ ấy sẽ hạ nhiệt ít nhiều.

Nhân hai tiểu thuyết của Mạc Ngôn tái bản, nhắc lại một thời các tác phẩm văn học hiện đại Trung Quốc xuất hiện khá sôi nổi ở Việt Nam. Không kể đến các tác giả thế hệ sinh năm 1970, 1980 thuộc dòng văn học "linglei" (nghĩa là "lánh loại").

Ở Việt Nam, các nhà văn xuất sắc cùng thế hệ với Mạc Ngôn cũng được giới thiệu khá hoàn chỉnh hình thành một bức tranh văn học hiện đại Trung Quốc đa dạng, phong phú.

Đa số các tác phẩm này đều viết và xuất bản từ những thập niên 1980, hình thành cảm thức lớn trong văn chương là "chấn thương" và "tầm căn".

Các nhà văn nổi tiếng xuất hiện ở Việt Nam thời điểm đó ngoài Mạc Ngôn có thể kể đến Lý Nhuệ, Hàn Thiếu Công, Phùng Ký Tài, Tô Đồng, Trì Lợi, Thiết Ngưng, Vương An Ức, Khương Nhung...

Về dòng văn học võ hiệp, một lứa tác giả mới ra đời, gắn bó với sự bùng nổ của công nghệ thông tin. Tiêu biểu là các văn sĩ được mệnh danh "Thần châu tân ngũ hiệp" gồm Tiêu Đỉnh, Bộ Phi Yên, Thương Nguyệt, Phượng Ca và Tiểu Đoạn.

Sau quãng thời gian "bùng nổ", việc dịch và giới thiệu văn học Trung Quốc ở Việt Nam bước vào giai đoạn trầm lắng. Hằng năm vẫn có tác phẩm văn học đương đại của Trung Quốc xuất bản ở ta, nhưng không tạo "làn sóng" như trước đó.

Sự kiện Mạc Ngôn được trao giải Nobel văn chương được học giới đánh giá là phần nào giải tỏa cơn khát Nobel của văn học Trung Quốc. Vốn dĩ năm 2000, nhà văn viết bằng tiếng Hoa, Cao Hành Kiện đã đoạt giải Nobel văn chương nhưng lúc đó nhà văn họ Cao này đã mang quốc tịch Pháp.

Tiểu thuyết Báu vật của đời là tác phẩm nổi tiếng nhất của Mạc Ngôn. Và có lẽ là tiểu thuyết khiến ông được biết đến nhiều ở phương Tây. Bản dịch tiếng Pháp - Beaux seins, belles fesses của NXB Seuil từng rất được độc giả Pháp quan tâm. Nguyên tác tiếng Trung có tên Phong nhũ phì đồn. Mạc Ngôn hoàn thành tác phẩm này chỉ trong ba tháng, sau khi mẹ ông qua đời.

Vật đổi sao dời. Việc tái bản hai tác phẩm Báu vật của đời và Đàn hương hình của Mạc Ngôn trong năm 2025 gợi nhắc nhiều đến "cảnh cũ người xưa". Dịch giả không còn là một lẽ. Nhà xuất bản in bản tiếng Việt trước đây cũng đã không còn... tên.

Bản Báu vật của đời mà người viết bài này giữ là bản in năm 2007 của NXB Văn Nghệ liên kết Công ty văn hóa Phương Nam. Năm 2010, NXB Văn Nghệ hợp nhất với NXB Văn Hóa Sài Gòn thành NXB Văn Hóa - Văn Nghệ TP.HCM. Năm 2021, NXB này lại hợp nhất vào NXB Tổng Hợp TP.HCM.

Trong chưa đầy 20 năm ấy, bao cuộc chuyển di, bao sự đổi dời, thế giới trải qua một cơn dịch bệnh. Cũng như vùng đất Cao Mật trong thế giới văn chương của Mạc Ngôn trải qua hết cuộc biến thiên này đến cuộc biến thiên khác. Cao Mật là địa danh thường xuyên xuất hiện trong các sáng tác của Mạc Ngôn. Ông viết nhiều tiểu thuyết đồ sộ.

Báu vật của đời bản tiếng Việt in trước đây đã lên đến 860 trang khổ trung. Tác phẩm ra đời năm 1995 này gợi nhắc đến Trăm năm cô đơn, Những đứa con của nửa đêm và nhất là Cái trống thiếc. Nếu nhân vật trong Cái trống thiếc khước từ trở thành người lớn thì Báu vật của đời cũng có một nhân vật dường như không lớn mang tên Thượng Quan Kim Đồng.

Mạc Ngôn sinh năm 1955. Ông được Viện Hàn lâm Thụy Điển trao giải Nobel văn chương "Vì đã sáng tạo ra một thế giới huyền ảo trong sự phức tạp và rắc rối của nó, gợi nhớ tới các tác gia lừng danh khác như William Faulkner và Gabriel García Márquez, cùng lúc tìm thấy điểm khởi đầu trong văn học cổ Trung Quốc và trong văn học truyền miệng".

"Dọn vườn" Mạc Ngôn và các nhà văn đoạt giải Mao thuẫn

TTCT - Cuối năm 2012, tạp chí Giảo Văn Tước Tự - một kiểu tạp chí “dọn vườn” - tuyên bố sẽ hướng ngòi bút năm 2013 của mình vào việc “hội chẩn” 12 tác phẩm đoạt giải thưởng Mao Thuẫn lần 5 đến lần 8.