Ô nhiễm không khí tại Hà Nội chủ yếu là ô nhiễm bụi 'tử thần'

Bà có thể chia sẻ kinh nghiệm thành công trong cải thiện chất lượng môi trường không khí trên thế giới.?

Bà Đỗ Vân Nguyệt, Giám đốc Trung tâm Sống và Học tập vì môi trường và cộng đồng:

Cách đây khoảng 20 năm tôi sang Bangkok, và mới đây tôi quay lại thành phố này, cảm thấy nơi đây phát triển rất kinh khủng với quá nhiều tòa nhà cao tầng, hệ thống giao thông dày đặc. Tôi nghĩ các thành phố của Việt Nam không nên phát triển quá nhanh như vậy. Tôi vẫn thích không khí tại Hội An hay Đà Nẵng hơn.

Bà Đỗ Vân Nguyệt, Giám đốc Trung tâm Sống và Học tập vì môi trường và cộng đồng

Theo tôi, chúng ta nên tạo một con đường phát triển xanh riêng, không nên áp dụng công nghệ phát triển của nước ngoài vào nước ta. Tôi nghĩ chúng ta cần nhìn vào sự phát triển của một số nước trên thế giới để tránh đi vào con đường đó. Nhật là nước rất là giàu và chi phí sinh hoạt cao, ví dụ một chai nước mua tại Việt Nam chỉ 5 nghìn đồng, nhưng mua tại Nhật có giá 50 nghìn đồng. Khi tìm hiểu thì tôi biết được giá cao là do người ta cần chi phí để xử lý rác thải, chi phí cho người lao động,… Từ đó có thể thấy Việt Nam đang có con đường phát triển khá tốt với một môi trường xanh, giá cả phải chăng, phù hợp với mức sống người dân.

Theo tôi, về hướng phát triển đất nước, chúng ta không nên tự biến nước mình thành xưởng công nghiệp cho nước khác, xây dựng hệ thống giao thông công cộng để không có quá nhiều phương tiện giao thông, giảm thiểu khí thải.

Chúng ta có thể học bài học từ Trung Quốc và các nước khác như họ có một hệ thống minh bạch thông tin các sản phẩm về nguồn gốc, chất thải, khí thải. Có thể mất 10-15 năm để có thể đưa ra một hệ thống dữ liệu như vậy. Nhưng để phát triển bền vững thì điều đó chúng ta thực hiện được.

Tại Việt Nam đã có một số doanh nghiệp nước ngoài đã đưa ra những tiêu chuẩn về sản phẩm ép các xí nghiệp trong nước thực hiện theo.

Theo tôi nên gia tăng áp lực của người tiêu dùng, áp lực của chính sách để giảm thiểu tình trạng ô nhiềm môi trường từ các khu công nghiệp.

Bên cạnh đó nhiều thành phố trên thế giới đã áp đặt ra các khu phát thải thấp. Ví dụ như ở Việt Nam đã có nhiều khu phố đi bộ,

Theo tôi thời gian tới nên tăng cường phát triển đường đi xe đạp, đường đi bộ, xe buýt chung đối với học sinh.

Để giảm thiểu khí thải cần có sự phối hợp khác nhau giữa các doanh nghiệp, phối hợp giữa người dân và có sự kiểm soát, giám sát của các cơ quan chức năng.

Các cơ quan chức năng khi đã có kế hoạch thì phải giám sát để đáp úng đúng kế hoạch.

Bên cạnh đó nên đầu tư vào nghiên cứu, vào khoa học để góp phần nâng cao chất lượng không khí.

Đồng thời lôi kéo sự tham gia, giám sát của người dân, tự nhắc nhở nhau bảo vệ môi trường tránh khỏi sự ô nhiễm không khí.

Từ thực tế triển khai, ông nhận thấy những khó khăn, thách thức lớn nhất của nước ta trong việc triển khai các giải pháp cải thiện chất lượng môi trường không khí?

Ông Lê Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Ông Lê Hoài Nam

Giải quyết vấn đề quản lý chất lượng không khí, phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Như chúng ta đều biết, vấn đề ô nhiễm không khí chủ yếu xuất phát từ các ngành dịch vụ, công nghiệp, giao thông… Việt Nam là nước đang phát triển, mục tiêu hiện tại của chúng ta vẫn là trở thành đất nước công nghiệp. Từ thực tế đó, rõ ràng là các nguồn phát thải nói chung và ô nhiễm không khí nói riêng theo đà tăng lên. Từ đó, công tác quản lý chất lượng không khí cũng khó khăn theo.

Bên cạnh đó, nước ta đang tiếp nhận các ngành công nghiệp sử dụng nhiều tài nguyên, năng lượng. Các ngành sử dụng năng lượng hoá thạch là chủ yếu, dẫn đến phát thải tăng.

Cần có nỗ lực và hành động đồng bộ từ nhiều ngành trong quản lý chất lượng không khí. Nếu muốn cải thiện chất lượng không khí, cần có sự hợp tác của các ngành, nếu chỉ một số ngành thì không giải quyết được. Ngoài ra, đây không chỉ là vấn đề ở trung ương, mà còn cần sự góp sức ở địa phương nữa.

Ngoài quản lý, kiểm soát tốt chất lượng không khí, chúng ta cần phải chuyển đổi sang các ngành công nghiệp thân thiện môi trường. Tuy nhiên, điều đó đòi hỏi nguồn lực, khoa học công nghệ và nhân lực rất lớn. Do điều kiện kinh tế của nước ta hiện nay, đầu tư cho bảo vệ môi trường còn hạn chế.

Với tình hình hiện tại, chúng ta điều kiện đến đâu thì cung cấp nguồn lực đến đó. Đây không phải là câu chuyện ngày một, ngày hai. Như nước láng giềng của chúng ta, Trung Quốc, cũng cần đến hàng chục năm và đầu tư nguồn lực rất lớn cho quá trình cải thiện chất lượng không khí.

Khó khăn, thách thức và thuận lợi khi Hà Nội xây dựng kế hoạch quản lý chất lượng không khí?

Bà Lưu Thị Thanh Chi, Phó Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ Môi trường Hà Nội, Sở Tài nguyên và Môi trường:

Về thuận lợi, Hà Nội là thủ đô, trung tâm chính trị, đầu não đất nước. Hà Nội cũng là nơi tập trung các nhà khoa học, chuyên gia hàng đầu về vấn đề môi trường. Nhờ đó, đòi hỏi về chất xám là không thiếu.

Bà Lưu Thị Thanh Chi, Phó Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ Môi trường Hà Nội

Tuy nhiên, Hà Nội vẫn tồn tại nhiều vấn đề, cần phải có quyết tâm chính trị rất lớn, không chỉ ở Hà Nội mà các địa phương trên toàn quốc.

Như chúng ta biết, ô nhiễm không khí bắt nguồn từ thành phố chỉ chiếm phần ít. Phần lớn ô nhiễm đến từ các tỉnh ngoài, thậm chí xuyên biên giới.

Một thuận lợi khác là Hà Nội tập trung bộ, ngành trung ương, nhờ đó nhận được nhiều hỗ trợ về kinh tế, văn hoá - xã hội và cả môi trường. Song song với đó, Hà Nội chịu nhiều sức ép, phải trở thành bộ mặt, tấm gương cho cả nước.

Hiện tại, Hà Nội đang xây dựng Luật Thủ đô sửa đổi. Hà Nội là địa phương duy nhất có luật riêng. Đây cũng là lợi thế. Luật mang đến cho Hà Nội cơ hội áp dụng những chính sách đột phá nhất, nhận được những cơ chế đặc thù, giúp cải thiện thủ đô trên mọi khía cạnh.

Chúng tôi hy vọng Luật Thủ đô sửa đổi đưa ra được những điều luật mang tính đột phá trong bảo vệ môi trường, có thể tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc; tạo được khung pháp lý để Hà Nội được hỗ trợ về nguồn lực tài chính và nhân lực về cả số lượng và chất lượng.

Hà Nội là đô thị lớn nhất nước, nhưng cán bộ về quản lý môi trường chỉ có khoảng 50 người. Cán bộ làm công việc này ở địa phương còn ít hơn.

Chúng tôi mong luật sửa đổi giúp thu hút nhân tài, tạo nguồn lực cho vấn đề bảo vệ môi trường. Không chỉ số lượng, chất lượng nhân lực cũng được cải thiện.

Bên cạnh đó, luật sửa đổi có thể hoàn thiện và cụ thể hơn những quy định đã có trong Luật Bảo vệ Môi trường.

Ngoài nhân lực, nguồn lực về tài chính cũng quan trọng. Vấn đề là làm sao để thu hút được nguồn lực đó, từ trong và ngoài nước, để thực hiện các giải pháp bảo vệ môi trường. Đó là thách thức lớn nhất hiện nay.

Là người từng nhiều năm làm công tác bảo vệ môi trường, ông có thể chia sẻ, những rào cản, khó khăn lớn nhất của chúng ta trong việc triển khai các giải pháp bảo vệ môi trường không khí hiện nay?

Ông Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam nhận định: ô nhiễm không khí là “sát thủ vô hình”, bởi chưa thấy ngay tác hại và khó nhìn thấy về mặt trực quan. Ông Tùng đưa ra việc đo lường chất lượng không khí phải dùng đến các công cụ phức tạp. Hậu quả ảnh hưởng đến sức khỏe con người phải lâu về sau mới thấy tác hại.

Đâu đó ở các địa phương vẫn có tinh thần hy sinh môi trường để phát triển kinh tế' - Ông Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam nhận định.

“Điều thứ hai là nhận thức chưa tới. Nhận thức của người lãnh đạo tốt thì việc khó cũng thành công, nhưng không phải lãnh đạo doanh nghiệp nào cũng hiểu điều đó”.

“Đâu đó ở các địa phương vẫn có tinh thần hy sinh môi trường để phát triển kinh tế, không đúng tinh thần của Đảng, Chính phủ. Ngoài ra khung pháp lý còn chưa đầy đủ, là rào cản cho việc quản lý ô nhiễm không khí” - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam cho hay.

Nhà báo Phùng Công Sưởng đặt câu hỏi: Sau khi Luật Bảo vệ Môi trường và Nghị định 08 Quy định chi tiết Luật Bảo vệ Môi trường có hiệu lực, việc triển khai Kế hoạch bảo vệ môi trường không khí quốc gia được thực hiện như nào? So với các quy định trước đây, ông có kỳ vọng gì vào Kế hoạch này?

Ông Lê Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết:

Ngay sau khi Luật Bảo vệ Môi trường được ban hành, trên cơ sở Kế hoạch bảo vệ môi trường không khí quốc gia được chính phủ phê duyệt, Bộ TN&MT đang triển khai nhiều biện pháp.

Ông Lê Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Để hỗ trợ các địa phương xây dựng kế hoạch Bộ đã ban hành hướng dẫn kỹ thuật, để các địa phương tỉnh thành trên cả nước căn cứ vào đó xây dựng hệ thống kỹ thuật kiểm soát ô nhiễm không khí.

Hiện nay trên cả nước có 9 địa phương đã xây dựng kế hoạch quản lý kiểm soát chất lượng không khí và 19 địa phương đang xây dựng dự án kiểm soát chất lượng không khí.

Để có căn cứ thực hiện đồng bộ hơn nữa việc cải thiện không khí trên cả nước và địa phương, theo Kế hoạch ban hành, Bộ TN&MT đã thực hiện rà soát và ban hành nhiều văn bản, hướng dẫn, quy định, nguyên tắc để các địa phương thực hiện tốt hơn công tác quản lý môi trường.

Theo tôi phải xác định được nguyên nhân ô nhiễm không khí ở Việt Nam chủ yếu là do công nghiệp, giao thông, dân sinh,…

Để kiểm soát tốt hơn ô nhiễm không khí từ công nghiệp Bộ TN&MT đã rà soát sửa đổi kỹ thuật quốc gia về chất lượng công nghiệp để các đơn vị lấy đó là thước đo.

Để kiểm soát tốt hơn về khí thải từ các nguồn ô nhiễm di động cụ thể là các phương tiện cơ giới như ô tô, xe máy, Bộ TN&MT đã ban hành tiêu chuẩn khí thải trên toàn quốc. Bên cạnh đó, Bộ TN&MT cũng đang tiến hành rà soát thực tế để từ đó đưa ra những sửa đổi, bổ sung để trình Chính phủ sửa đổi Nghị định mới.

Về quản lý chất lượng không khí, Bộ TN&MT đã ban hành quy chuẩn về quản lý không khí cấp quốc gia sẽ có hiệu lực từ 1/9/2023

Quy chuẩn này đặt tiêu chuẩn cao hơn về chất lượng không khí, đặc biệt tại một số thông số quan trọng như bụi. Ngày trước tại Việt Nam thực hiện quy chuẩn cũ với thông số trung bình ngày là 50 mg/m3 , tại tiêu quy chuẩn mới giảm xuống 45 mg/m3. Bộ TN&MT mong muốn áp đặt đồng bộ quy chuẩn này để cải thiện không khí trên cả nước.

Bên cạnh việc hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn cũng thực hiện nghiêm các biện pháp quan trắc. Hiện Bộ TN&MT đang thực hiện dự án bổ sung 18 trạm quan trắc ở 16 tỉnh trên cả nước để giám sát không khí.

Trong thời gian qua, theo chỉ đạo của Thủ tướng, Bộ TN&MT cũng đã thực hiện quy hoạch quan trắc quốc gia. Hiện mạng lưới quan trắc quốc gia đang được thực hiện theo hướng bổ sung tăng các trạm quan trắc, tập trung vào các vùng kinh tế trọng điểm, vùng quan trọng trên cả nước.

Về việc giảm thiểu phát thải khí thải, Bộ TN&MT đã tăng cường giám sát các doanh nghiệp về khí thải. Hiện có 600 trạm quan sát phát thải, khí thải của các doanh nghiệp được cài đặt và kết nối thông tin trực tiếp với Bộ. Từ đó, Bộ TN&MT nắm chắc thông số và lượng khí thải, phát thải của từng doanh nghiệp, và nếu có vấn đề, có sự cố xảy ra Bộ cũng có thể chủ động kiểm soát và khắc phục.

Về vấn đề phối hợp quản lý khí thải liên tịch liên vùng đã được nêu rất rõ trong Luật bảo vệ môi trường 2020. Đây là việc quan trọng và phù hợp. Luật đã quy định cụ thể các tỉnh cần có những văn bản, quy chế riêng để bảo vệ môi trường, kiểm soát chất thải, khí thải. Tuy nhiên có những ô nhiễm liên vùng liên tỉnh thì cần phải được xử lý cấp quốc gia. Đây cũng là nội dung chúng tôi quan tâm và đã trình đề án để Chính phủ phê duyệt trong thời gian tới đây.

Việc triển khai kế hoạch bảo vệ môi trường không khí ở địa phương đang được thực hiện như thế nào?

Bà Lưu Thị Thanh Chi, Phó Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ Môi trường Hà Nội, Sở Tài nguyên và Môi trường cho biết: Hà Nội đã triển khai nhiều biện pháp, giải pháp, truyền thông nâng cao nhận thức người dân cũng như đầu tư các giải pháp kỹ thuật.

Trong năm 2023, Sở Tài nguyên và Môi trường đã có đề xuất cụ thể để Hà Nội triển khai các đề án quản lý môi trường, hy vọng cuối năm thành phố phê duyệt.

Bà Lưu Thị Thanh Chi, Phó Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ Môi trường Hà Nội, Sở Tài nguyên và Môi trường

“Chúng tôi tham mưu nhiều chương trình, đề án về ô nhiễm không khí. Hà Nội là địa phương đi đầu trong cả nước trong lĩnh vực quản lý môi trường không khí và đưa ra giải pháp giảm thiếu ô nhiễm.

Hà Nội đã thí điểm áp dụng giải pháp hệ thống quan trắc môi trường tự động, kết hợp với hệ thống quan trắc quốc gia để sớm phát hiện điểm nóng ô nhiễm.

Xây dựng trung tâm chuyển dữ liệu về Sở TNMT và công bố lên cổng thông tin thành phố để người dân cập nhật thông tin trước khi ra đường.

Đến nay dự thảo quản lý ô nhiễm đã cơ bản xong và có cuộc hội thảo xin ý kiến sở ban ngành quản lý, nhà khoa học… Sau đó xin các ý kiến đơn vị liên quan, chỉnh sửa bổ sung và đánh giá thực trạng, có giải pháp ngắn hạn, dài hạn để có công cụ quản lý tốt nhất mang lại bầu không khí sạch cho Hà Nội”.

Hà Nội đã ban hành nhiều kế hoạch chương trình, xác định nguồn thải chính đang xả thải gây ô nhiễm môi trường không khí. Việc này tiến hành từng bước để giảm thiểu.

Ví dụ xác định ô nhiễm không khí một phần do hoạt động dân sinh như dùng than tổ ong. Nhờ việc tuyên truyền, sự vào cuộc của các cấp chính quyền, trong 2-3 năm qua thành phố đã chấm dứt việc dùng than tổ ong.

Người dân cũng ý thức được dừng đốt rơm rạ, gây ảnh hưởng không khí, giao thông hay an toàn khu vực sân bay.

Thành phố cũng đưa ra các chỉ thị quyết liệt, đánh giá thi đua hằng năm của các quận huyện. “Tuy còn rào cản, khó khăn, chúng tôi mong các sở ban ngành sẽ có chính sách, xây dựng quy chuẩn về kiểm định khí thải xe máy; có quy định, thu hồi xe máy quá hạn sử dụng, gây ô nhiễm không khí và mất an toàn giao thông” – bà Chi kiến nghị.

Ông đánh giá như nào về sự cần thiết của Kế hoạch Bảo vệ môi trường không khí cấp quốc gia, cấp tỉnh? Theo ông, đâu là những vấn đề cần đặc biệt quan tâm khi xây dựng và triển khai các kế hoạch này?

Ông Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam:

Tôi nhấn mạnh sự cần thiết của Kế hoạch Bảo vệ môi trường không khí cấp quốc gia, cấp tỉnh. Hiện việc ô nhiễm không khí đang diễn ra trên cả nước đòi hỏi một chính sách cụ thể để cải thiện vấn đề này.

Việc ô nhiễm không khí đã được đề cập đến trong nhiều báo cáo của địa phương, các bộ ban ngành cấp tỉnh, cấp quốc gia và cũng có nhiều hành động để cải thiện vẫn đề này nhưng chưa đạt được hiệu quả mong muốn.

Ông Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam

Theo tôi việc ô nhiễm không khí có rất nhiều nguyên nhân như: ô nhiễm từ công nghiệp, ô nhiễm từ giao thông, ô nhiễm từ sinh hoạt...

Qua Luật bảo vệ môi trường chúng ta cần có 1 tinh thần quyết liệt hơn nữa trong việc bảo vệ môi trường. Quan trọng cấp thiết nhất là cần nắm rõ các nguồn gây ô nhiễm, cơ sở gây ô nhiễm để từ đó có chính sách cụ thể.

Qua Kế hoạch Bảo vệ môi trường không khí cũng góp phần nâng cao ý thức của người dân, của doanh nghiệp chung tay bảo vệ môi trường.

Tôi tin rằng với kế hoạch này chúng ta sẽ góp phần bảo vệ môi trường, giảm thiểu ô nhiễm môi trường không khí một cách triệt để.