15 phút và 50 năm gieo nhạc dân tộc trên đất Pháp

GS Phương Oanh tên đầy đủ là Võ Quang Tùng Phương Oanh, sinh ngày 27-3-1945 tại Đà Lạt, Việt Nam, hiện bà đang sống ở Taverny, Pháp.

* Bà tốt nghiệp Nhạc viện Quốc gia Sài Gòn (1962 - 1963) chuyên ngành ca xướng và nhạc cụ truyền thống Việt Nam và nhận bằng giáo sư quốc gia về âm nhạc truyền thống Việt Nam năm 1996 tại Trasbourg, Pháp.

* Từ năm 1969 đến nay: Bà sáng lập Trường âm nhạc cổ truyền Việt Nam Phượng Ca Dân ca quốc nhạc, trường đã có mặt tại 10 nước. Ngoài các công trình nghiên cứu về âm nhạc, bà còn được nhiều giải thưởng khác.

Nửa thế kỷ truyền lửa

Với sự kết hợp nhuần nhụy cả nền tảng truyền thụ âm nhạc theo lối truyền khẩu, truyền ngón với kiến thức ký âm và nhạc lý phương Tây, những người thầy ở xứ người như GS Phương Oanh có lẽ chỉ đếm trên đầu ngón tay và sẽ ngày càng hiếm.

Đầu năm 1975 khi sang Pháp định cư, lúc đó bà là cô giáo trẻ nhất trong ban giảng huấn ngành quốc nhạc. Để thống nhất phương pháp ký âm trong trường, ngành quốc nhạc đã lập một ban soạn thảo với các thầy cô được chỉ định, để ký âm lại tất cả các bài bản cổ theo nốt Tây phương nhằm giúp học sinh học tập dễ dàng hơn.

Những ai từng học đàn tranh với cả hai lối ký âm cổ truyền và Tây phương đều cảm nhận được sự kết hợp hiệu quả của hai lối ấy với nhạc cụ dân tộc, nhất là đàn tranh. Những ngón rung, nhấn trong truyền ngón của các nhạc cụ thật khó có thể "công thức hóa" thành Do Re Mi bởi nó được "chỉnh" bằng tâm tình, cảm xúc chứ không phải bằng cao độ, thang âm.

Cũng như thật khó để lý giải tường tận khi học trò hỏi bà vì sao "con nhạn" (tên gọi các phím đàn tranh) lại xê dịch chứ không cố định như các cần đàn guitar. Song ở chiều ngược lại, nếu không có thêm những bài bản được chuyển soạn sang ký âm Tây phương, đàn tranh sẽ khó được phổ biến hơn, và cũng bị khuyết đi một phần vô cùng sinh động khác của âm nhạc hiện đại.

GS Phương Oanh cùng nhóm biểu diễn âm nhạc dân tộc của Việt Nam có sự tham gia của nhiều thành viên nước ngoài tại Paris, Pháp - Ảnh: NVCC

Bà yêu thương, nhẫn nại như thế bởi người thầy nào cũng từng là học trò. Và bởi bà cũng từng được may mắn thụ hưởng kiến thức, tình yêu thương, lòng tận tụy của những người thầy năm xưa tại Trường Quốc gia âm nhạc Sài Gòn.

Nếu với thầy Nguyễn Hữu Ba, bà thấm thía các bài nói chuyện về nhân sinh quan của con người về nghệ thuật, về những tấm gương người xưa, về chân, thiện, mỹ; với thầy Phạm Duy, bà học được cách tổ chức, điều hành, tạo sự lôi cuốn với khán giả; với thầy Hùng Lân, bà chịu ảnh hưởng rất nhiều từ phong thái, tư cách và tấm lòng của thầy, "một người rất thương học trò nhưng cũng rất khó, khó để học trò học giỏi và có thể làm được những điều tốt đẹp cho ngày mai" như lời bà.

Từ những gì bà đã được thụ hưởng từ họ, mà mỗi người là một khía cạnh khác nhau, bà tâm niệm điều quan trọng nhất để người thầy có thể truyền thụ tốt là tác phong, tư cách và lòng tự trọng.

Sự tận tâm, nhẫn nại của bà với học trò khiến nhiều đồng nghiệp vô cùng thán phục. Cố GS Trần Quang Hải (con trai GS Trần Văn Khê) từng nói "tôi rất phục Phương Oanh vì chị có thể dạy cho những người đàn tửng tưng như vậy".

Dùng chữ "tửng tưng" là ý ông muốn nói về việc bà nhẫn nại dìu dắt cả những người chỉ ở trình độ ABC khi học đàn, điều mà các giáo sư như bà sẽ không có thời gian để dành cho họ nữa.

Bà như người leo núi chuyên nghiệp đã ở trên đỉnh núi, nhưng sẵn sàng xuống chân núi để dắt tay người vừa chập chững những bước đầu tiên trong hành trình chinh phục đỉnh cao.

Tình yêu quê hương cùng ước nguyện gìn giữ, phổ biến âm nhạc dân tộc cho người Việt sinh ra và lớn lên ở nước ngoài, để các em hiểu thêm về văn hóa nguồn cội, cũng như có thể giới thiệu văn hóa dân tộc mình đến những người bản xứ đã là động lực lớn nhất khiến bà say sưa hết mình với công việc.