Bà Nguyễn Hải Yến (giữa) cùng đồng nghiệp nữ và nhà nhiếp ảnh Lê Vượng đi điền dã tại chùa Keo năm 1968
Làm việc cho Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam từ những ngày đầu thành lập (1960 - 1970), bà Nguyễn Hải Yến cùng đồng nghiệp đã đưa về bảo tàng những bức tranh quý của Nguyễn Gia Trí, Lê Phổ, Mai Trung Thứ, Tô Ngọc Vân, Nguyễn Văn Tỵ, Lê Huy Miến… trong đó có những bức thành 
Nhà phê bình mỹ thuật Nguyễn Hải Yến tại nhà riêng tháng 6-2024 - Ảnh: T.ĐIỂU
Một cuộc mua tranh gay cấn của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam
Trong số nhiều bức tranh quý mà bà Yến mua về cho Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, bà Yến nhớ nhất chuyện mua bức tranh Bình văn của họa sĩ Lê Huy Miến vào cuối năm 1972, vì tính "gay cấn" của cuộc thương lượng kéo dài gần ba năm cũng như số phận quá may mắn của bức tranh khi tránh được trận bom B52 hủy diệt phố Khâm Thiên tháng 12-1972.
Năm 1969, bà Yến được người quen mách họa sĩ Nguyễn Mạnh Quân ở Khâm Thiên có bức tranh quý của họa sĩ Lê Huy Miến.
Đầu năm 1970, họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung - giám đốc đầu tiên của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam - đề nghị phòng nghiên cứu hiện đại của bảo tàng đến xem bức tranh này và ông đi cùng nhóm nghiên cứu. Sau chuyến viếng thăm, bảo tàng quyết định mua bức tranh.
Tác phẩm Bình văn của Lê Huy Miến mà bà Hải Yến kịp mua về cho Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam trước khi phố Khâm Thiên nơi để bức tranh bị ném bom cuối năm 1972
Nhưng gia đình cho biết đây là bức tranh mà bác ông Quân trước khi di cư vào Nam để lại. Năm 1956, ông bác từ Nam gửi thư ra, dặn dò em trai số tài sản ông để lại có thể bán cái gì ông muốn nhưng hãy cố giữ lại bức tranh.
Vì vậy việc thương lượng mua tranh không dễ dàng. Cha ông Quân muốn đổi bức tranh lấy một xe đạp Peugeot, tương đương hơn 1.000 đồng theo thời giá năm 1970. Bảo tàng không mua được với mức giá đó.
Hai năm sau, khi cha mất, ông Quân tìm đến bảo tàng để thương lượng lại với mức giá 900 đồng.
Nhưng lúc đó là tháng 12-1972, Bảo tàng Mỹ thuật đi sơ tán nên việc mua bán chưa hoàn thành.
Hiện vẻ hoa - tác phẩm duy nhất của Nguyễn Tường Lân có mặt trong bộ sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam
May mắn, cuối tháng 12, bà Yến được gọi về Hà Nội để chuẩn bị phòng tranh chuyên đề hữu nghị - triển lãm tập hợp các tác phẩm của các họa sĩ Việt Nam vẽ về các nước XHCN vào đầu năm 1973.
Trong số các tranh mượn để triển lãm có bức Đêm khuya chờ xe điện ngầm của họa sĩ Lê Thanh Đức, nhà ở Khâm Thiên. Nhân đi mượn bức tranh này, bà Yến đã thuyết phục kế toán bảo tàng giao tiền cho bà để mang bức Bình văn của Lê Huy Miến về. Đó là ngày 20-12-1972.
Chỉ vài ngày sau, bom B52 rải thảm trên phố Khâm Thiên.
Nhìn cả khu phố đổ nát, bà Yến không dám nghĩ tới chuyện nếu vài ngày trước bà không kịp mang bức Bình văn về bảo tàng thì số phận của nó sẽ ra sao.
Cũng tranh của họa sĩ Lê Huy Miến, bà Yến trước đó nhờ những mối thân quen trong gia đình đã tìm được tung tích và mua về cho bảo tàng bức Chân dung cụ Tú Mền.
Ngày khai trương Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam 24-6-1966, bức chân dung được treo trang trọng ngay phòng tranh cận đại, bên cạnh những tác phẩm lộng lẫy của Tô Ngọc Vân, Nguyễn Gia Trí, Trần Văn Cẩn, Trần Bình Lộc, Lương Xuân Nhị.
Cuộc đổi tranh của Nguyễn Gia Trí
Bà Yến không chỉ mua tranh quý cho bảo tàng từ các gia đình ở Hà Nội mà công cuộc săn lùng bảo vật còn mở rộng vào phía Nam sau ngày đất nước thống nhất.
Trong chuyến đi công tác TP.HCM năm 1978, bà cùng với đồng nghiệp không chỉ mua được bức tranh phấn màu của Mai Trung Thứ vẽ một cô gái Huế đang e lệ che nón, mà còn biết được thông tin bức bình phong quý của Nguyễn Gia Trí đang ở Đà Lạt.
Vậy là ngay mùa đông năm ấy, bà Yến cùng đoàn vào Đà Lạt đưa tác phẩm về Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.
Tác phẩm lúc đó đang được trưng bày tại Nhà khách Đà Lạt (xưa là Dinh Bảo Đại). Bảo tàng không thể mua mà phải… đổi tranh.
Tác phẩm bình phong Thiếu nữ trong vườn của Nguyễn Gia Trí được mang về Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam từ Dinh Bảo Đại ở Đà Lạt - Ảnh: Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam
Sau khi thương lượng, bảo tàng đã đổi cho nhà khách bức bình phong sơn khắc Tây Nguyên bao la - Tây Nguyên hùng vĩ do hai anh em họa sĩ Nguyễn Như Hoành, Nguyễn Như Huân sáng tác năm 1960 có kích cỡ tương tự bức bình phong của Nguyễn Gia Trí.
Đây là bức bình phong hai mặt. Một mặt là tác phẩm Thiếu nữ trong vườn. Mặt hai là tác phẩm Phong cảnh, mà nhiều người gọi là Khoai môn.
Lần đầu nhìn thấy, bà Yến thảng thốt vì tác phẩm hoàn hảo về kỹ thuật, nghệ thuật và chất liệu. Tuy nhiên, tranh có một lỗ thủng khoảng 5cm do đạn bắn trong thời kỳ chiến tranh. Sau này bức tranh được phục chế xóa đi vết đạn này.
Tới năm 2017, tác phẩm Thiếu nữ trong vườn được công nhận Bảo vật quốc gia.
Tranh khỏa thân của Lê Phổ được mua giá kỷ lục 1,4 triệu USDNgày 19-8, hơn 1.300 cụ ông, cụ bà đã tham gia sự kiện 'U80 hưởng ứng A80'. Chương trình nhằm...
Trong kỷ nguyên số, khi nội dung giải trí ngắn trên thiết bị di động trở thành xu hướng chủ...
Ngày xửa ngày xưa 36, vở Hậu duệ Thần Mặt trời, vừa kết thúc đợt hè rất thành công với...
