Tại cuộc họp tham vấn dự thảo QCVN về khí thải xe ô tô, xe mô tô, xe gắn máy và lộ trình áp dụng ngày 3/6, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết theo dự thảo mới nhất, thời điểm bắt đầu kiểm định khí thải xe máy tại Hà Nội và Tp.Hồ Chí Minh sẽ được lùi đến ngày 1/7/2027, chậm hơn 6 tháng so với lộ trình đưa ra trước đó. Các đô thị lớn khác như Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ và Huế sẽ triển khai từ 1/7/2028.
Đối với các tỉnh, thành phố còn lại, thời điểm áp dụng quy định kiểm định khí thải được ấn định vào ngày 1/7/2030, song vẫn mở khả năng cho các địa phương được chủ động điều chỉnh sớm hơn, tùy theo điều kiện thực tế.
Dự thảo cũng phân định rõ các mức khí thải áp dụng theo năm sản xuất của phương tiện. Cụ thể với xe mô tô sản xuất trước năm 2008 sẽ áp dụng Mức 1; Xe mô tô sản xuất từ 2008 đến 2016 sẽ áp dụng Mức 2.
Đối với xe mô tô sản xuất từ 2017 đến 30/6/2026 sẽ áp dụng Mức 3; Xe mô tô sản xuất sau 1/7/2026 áp dụng Mức 4.
Đối với xe gắn máy trước 2016 sẽ áp dụng Mức 1; từ 2017 đến 30/6/2027 sẽ áp dụng Mức 2; từ 1/7/2027 trở đi áp dụng Mức 4.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho rằng việc điều chỉnh lùi thời gian kiểm định khí thải chính thức so với dự thảo trước nhằm tạo thêm thời gian cho người dân và các địa phương chuẩn bị. Tuy nhiên, với Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, nhiều quy định sẽ được siết chặt hơn. Đặc biệt, từ 1/1/2030, tất cả xe máy và xe gắn máy lưu thông tại Hà Nội và TP.Hồ Chí Minh sẽ phải đạt ít nhất Mức 2 về khí thải (dự thảo cũ dự kiến áp dụng từ năm 2032).
Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho biết dự thảo quy chuẩn và thông tư hướng dẫn dự kiến sẽ được ban hành trong 1-2 tuần tới. Với việc ban hành các văn bản này, đây là lần đầu tiên Việt Nam triển khai kiểm định khí thải đối với xe máy.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tình trạng ô nhiễm môi trường không khí tại Việt Nam nói chung và một số đô thị lớn nói riêng có xu hướng gia tăng, chủ yếu tập trung vào ô nhiễm bụi, đặc biệt là bụi mịn PM2.5.
Tình hình diễn biến ô nhiễm không khí trên toàn quốc có tính quy luật về mặt thời gian (“mùa” ô nhiễm không khí, mang tính thời điểm trong ngày) và có chiều hướng gia tăng cả về không gian và thời gian tại các thành phố, đô thị lớn như Hà Nội và Tp.Hồ Chí Minh. Một số khu vực trong nội thành Hà Nội, chất lượng không khí đã ở mức kém và xấu, giá trị PM2.5 đã vượt QCVN, có thể ảnh hưởng đáng kể tới sức khỏe của con người, đặc biệt là nhóm người nhạy cảm.
Một trong những nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí là hoạt động giao thông vận tải, trong đó có hoạt động của các phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, mô tô, xe máy đang lưu hành. Kết quả nghiên cứu của một số chuyên gia môi trường cho thấy tỷ lệ đóng góp ô nhiễm bụi từ hoạt động giao thông vận tải giao động trong khoảng từ 20%-60%.
Hiện nay, chỉ có TCVN 6438:2018 là tiêu chuẩn quy định các mức giới hạn tối đa cho phép của khí thải xe mô tô, xe gắn máy, nhưng theo Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật, TCVN chỉ mang tính khuyến nghị, tự nguyện áp dụng. Chỉ những QCVN do cơ quan nhà nước ban hành mới có tính bắt buộc về pháp lý.
Tuy nhiên, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết tính đến thời điểm hiện tại cũng chưa có QCVN đối với khí thải xe mô tô, xe gắn máy lưu hành ở Việt Nam, nên chưa đủ căn cứ để thực hiện đầy đủ quy định tại Luật Bảo vệ môi trường, Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ và chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ để sớm triển khai áp dụng lộ trình áp dụng quy định mức khí thải bắt buộc đối xe mô tô, xe gắn máy với lưu hành ở Việt Nam.
Ngoài ra, sự chênh lệch giữa quy chuẩn khí thải của xe nhập khẩu, xe sản xuất, lắp mới và xe lưu hành tạo ra bất cập trong việc kiểm soát phát thải. Hiện nay với chỉ có quy định lộ trình áp dụng mức tiêu chuẩn khí thải đối với xe cơ giới nhập khẩu và sản xuất, lắp ráp tại Quyết định số 19/2024/QĐ-TTg ngày 15/11/2024 do Thủ tướng Chính phủ ban hành. Để có sự đồng bộ trong công tác quản lý, kiểm soát khí thải đòi hỏi cần có quy định lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải với xe mô tô, xe găn máy lưu hành tại Việt Nam.
Hiện nay, mô tô, xe gắn máy lưu hành ở Việt Nam chủ yếu chỉ phải đáp ứng Mức 1, Mức 2 theo TCVN 6438:2018, thấp hơn đáng kể so với tiêu chuẩn áp dụng ở các nước trong khu vực và quốc tế. Thực tế cũng chỉ có quy định loại bỏ xe tự chế, niên hạn sử dụng đối với ô tô, chưa có cơ chế loại bỏ dần các xe mô tô, xe máy cũ nát, lạc hậu có mức phát thải cao, dẫn đến tình trạng xe cũ vẫn tiếp tục lưu hành, gây ô nhiễm nặng nề hơn.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, việc xây dựng lộ trình áp dụng Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải đối với xe mô tô, xe gắn máy lưu hành nhằm mục tiêu kiểm soát, giảm thiểu tình trạng ô nhiễm không khí do khí thải gây ra, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và cải thiện chất lượng môi trường sống.
Đồng thời, lộ trình này tạo cơ sở pháp lý để từng bước loại bỏ phương tiện không đảm bảo tiêu chuẩn, quy chuẩn khí thải, thúc đẩy việc chuyển đổi sang phương tiện sạch, thân thiện với môi trường. Việc áp dụng lộ trình cũng nhằm thực hiện các cam kết quốc tế của Việt Nam về giảm phát thải khí nhà kính, ứng phó với biến đổi khí hậu, đồng thời hỗ trợ phát triển giao thông đô thị bền vững, hiện đại theo định hướng chiến lược quốc gia. Đây cũng là bước đi cần thiết nhằm tiến tới xây dựng hệ thống giao thông bền vững và phát triển đô thị xanh trong tương lai.
