Theo báo cáo của Cục Điện lực (Bộ Công Thương), tính đến cuối năm 2024, các dự án năng lượng tái tạo (ngoài thủy điện) đã đưa vào vận hành đạt 23.253 MW, tương đương 27% tổng công suất nguồn điện của hệ thống điện.
Đối với điện mặt trời mái nhà, tính đến cuối năm 2024, EVN đang thực hiện mua điện của 103.170 nguồn điện với tổng công suất lắp đặt khoảng 9.572,58 MWp. Tổng sản lượng cung cấp cho hệ thống điện trong năm 2024 là 10,991 tỷ kWh, chiếm 3,56% tổng sản lượng điện của toàn hệ thống điện quốc gia (308,73 tỷ kWh).
NHIỀU CHÍNH SÁCH QUAN TRỌNG ĐƯỢC BAN HÀNH
Điều chỉnh Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện 8 điều chỉnh) vừa được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, nêu rõ: ưu tiên, khuyến khích phát triển điện mặt trời, phấn đấu đến năm 2030 có 50% các tòa nhà công sở và 50% nhà dân sử dụng điện mặt trời mái nhà tự sản xuất - tự tiêu thụ (phục vụ tiêu thụ tại chỗ, không bán điện vào hệ thống điện quốc gia).
Về mục tiêu cụ thể, đến năm 2030, tổng công suất các nguồn điện mặt trời (gồm điện mặt trời tập trung và trên mái nhà) đạt 46.459 - 73.416 MW (chiếm tỷ lệ 25,3 - 31,1%); định hướng đến năm 2050, tổng công suất đạt 293.088 - 295.646 MW (chiếm tỷ lệ 35,3 - 37,8%).
Tại tọa đàm “Thúc đẩy năng lượng xanh trong khu công nghiệp: giải pháp cho doanh nghiệp triển khai hiệu quả” mới đây, bà Phan Thị Thu Thủy, Phó Trưởng phòng Thị trường điện và Hệ thống điện, Cục Điện lực, cho biết nhằm đảm bảo phát triển nguồn điện năng lượng tái tạo bền vững, đáp ứng nhu cầu điện cho phát triển kinh tế - xã hội của cả nước, thời gian qua đã có nhiều chính sách được ban hành như Luật Điện lực số 61/2024/QH15 thay thế Luật Điện lực năm 2004; Nghị định số 56/2025/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Điện lực về quy hoạch phát triển điện lực…; Nghị định số 58/2025/NĐ-CP quy định một số điều của Luật Điện lực liên quan đến về phát triển điện năng lượng tái tạo; Quyết định số 988/QĐ-BCT về khung giá phát điện năm 2025 áp dụng cho loại hình nhà máy điện mặt trời; đặc biệt, Nghị định 58 là hành lang pháp lý tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển điện mặt trời mái nhà.
Với nguồn điện mặt trời mái nhà tự sản xuất - tự tiêu thụ, bà Thủy cho biết Nhà nước có chính sách khuyến khích mua sản lượng điện dư tối đa bằng 20% sản lượng điện thực phát hàng tháng. Đây là động lực thúc đẩy phát triển nguồn điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ, đặc biệt là đối với các hộ gia đình sử dụng nhà ở riêng lẻ.
Mặc dù các chính sách trên đã mở ra cơ hội cho phát triển điện mặt trời mái nhà, song theo bà Thủy, quy định hiện nay chưa cho phép các đơn vị ngoài Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) được mua sản lượng điện dư. Do vậy, có thể hạn chế các tổ chức, cá nhân phát triển nguồn điện mặt trời trong các khu - cụm công nghiệp thuộc phạm vi quản lý lưới điện của đơn vị điện lực mua buôn - bán lẻ (không thuộc EVN).
VẪN CÒN NHỮNG ĐIỂM NGHẼN CẦN KHAI THÔNG
Ông Phan Công Tiến, Chuyên gia năng lượng từ Viện nghiên cứu Ứng dụng Năng lượng thông minh (iSEAR), cho rằng Nghị định số 57/2025/NĐ-CP của Chính phủ quy định cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn, và Nghị định số 58/2025/NĐ-CP đã tạo ra bước ngoặc quan trọng trong việc thúc đẩy các mô hình điện năng linh hoạt, doanh nghiệp không chỉ lắp đặt hệ thống điện mặt trời tại chỗ để phục vụ nhu cầu nội bộ, mà còn được phép mua điện tái tạo trực tiếp từ những dự án xa với địa bàn phụ tải thông qua cơ chế mua bán trực tiếp (DPPA).
Tuy nhiên, hai nghị định này vẫn còn nhiều điểm nghẽn. Cụ thể, với Nghị định 57, chỉ cho phép các đơn vị mua điện là khách hàng lớn, còn đối với đơn vị bán lẻ cụm khu trong khu công nghiệp chỉ cho phép mua điện qua lưới quốc gia với công suất 10 MW trở lên. Song theo Luật Điện lực 2024, các công ty bán lẻ được phép mua điện để bán lại cho khách hàng và cũng không cấm các công ty bán lẻ lắp điện mặt trời để bán lại khách hàng. “Như vậy, với việc Nghị định 57 chỉ cho phép EVN mua điện dư từ các khách hàng lắp tự sản tự tiêu là một sự lãng phí và là rào cản lớn để các khu công nghiệp xanh hóa và tự chủ năng lượng”, ông Tiến nhấn mạnh.
Ngoài ra, việc áp dụng khống chế giá trần đối với cơ chế DPPA qua đường dây riêng hiện đang gây khó cho doanh nghiệp. Trên thực tế, việc kiểm soát giá trần chỉ thực sự cần thiết khi thị trường có dấu hiệu độc quyền hoặc cạnh tranh không lành mạnh, nhà nước can thiệp để ngăn chặn hành vi đẩy giá bất hợp lý, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Đối với Nghị định 58, nhiều doanh nghiệp, khách hàng trong mô hình bán lẻ cụm khu vẫn gặp khó trong việc triển khai lắp đặt điện mặt trời với mục đích tự sản tự tiêu. Nguyên nhân là do khách hàng sản xuất không đạt được sự thống nhất với đơn vị quản lý khu công nghiệp, mặc dù Nghị định đã quy định rõ việc cần tạo điều kiện thuận lợi cho khách hàng lắp đặt hệ thống điện mặt trời theo hình thức tự sản tự tiêu.
Mặt khác, Nghị định 58 quy định giới hạn công suất hệ thống điện mặt trời tự sản tự tiêu không vượt quá phụ tải cực đại (Pmax), làm giảm hiệu quả kinh tế của dự án. Thực tế, điện mặt trời là nguồn năng lượng phụ thuộc vào thời tiết, công suất phát thường dao động theo thời điểm trong ngày và bức xạ. Do đó, để tối ưu hóa hiệu quả đầu tư, nhiều doanh nghiệp thường lắp đặt hệ thống điện mặt trời có công suất lớn hơn phụ tải.
“Việc “dư công suất” này không chỉ giúp tận dụng tốt hơn nguồn năng lượng vào các thời điểm nắng yếu, mà còn để lưu lại khi đi kèm hệ thống lưu trữ. Khi đó, phần điện dư được tích trữ để sử dụng vào thời điểm ít nắng hoặc ban đêm, giúp gia tăng mức độ tự chủ năng lượng”, ông Tiến phân tích; đồng thời đề nghị bỏ quy định giới hạn công suất, vì hệ thống thường có thiết bị chống phát ngược nên không ảnh hưởng lưới.
CÓ CHÍNH SÁCH CHO PHÉP BÁN ĐIỆN TRONG KHU CÔNG NGHIỆP
Trước các vướng mắc trên, đại diện chủ đầu tư các khu công nghiệp Thành phố Hà Nội, Hải Phòng, Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Bắc Ninh, Bắc Giang, Hưng Yên, Hải Dương, Hà Nam, Thái Nguyên… kiến nghị Chính phủ và các bộ, ngành cần sớm ban hành Thông tư, Nghị định, các văn bản hướng dẫn thực thi Nghị định số 57/2025/NĐ-CP và Nghị định số 58/2025/NĐ-CP. Trong đó, cần ban hành các chính sách cho phép phát triển điện mặt trời, đầu tư hạ tầng cấp điện, đấu nối, cho phép bán điện tại khu công nghiệp để cung cấp nguồn năng lượng sạch cho các doanh nghiệp trong các khu công nghiệp, cụm công nghiệp.
Cụ thể, về sản lượng điện dư của hệ thống, điện mặt trời có đặc thù phụ thuộc rất lớn vào số giờ nắng trong năm, nên sản lượng điện thu được từ hệ thống điện mặt trời tại miền Bắc thấp hơn nhiều so với miền Nam khi xét trên cùng một thông số kỹ thuật. Việc áp dụng giá trần dựa trên khung giá phát điện chung cho mọi khu vực địa lý sẽ không công bằng cho các nhà phát triển điện mặt trời tại miền Bắc và làm giảm tính hấp dẫn của loại hình này. Trong khi đó, miền Bắc đang cần ưu tiên phát triển nguồn điện để tránh quá tải lưới điện Bắc Nam cũng như giảm chi phí truyền tải điện. Do đó cần có cơ chế riêng về giá trần cho sản lượng điện từ hệ thống điện mặt trời tại miền Bắc nhằm khuyến khích đầu tư.
Với mô hình trong khu công nghiệp, cụm khu, bên cho thuê xưởng gặp vướng mắc về định nghĩa “điện tự sản xuất, tự tiêu thụ” nên doanh nghiệp không thể mua điện năng lượng tái tạo. Do đó, đại diện một số đơn vị chủ đầu tư khu công nghiệp kiến nghị đưa Đơn vị phân phối - bán lẻ điện ngoài nhà nước trong các khu công nghiệp thành một đối tượng trong định nghĩa “Khách hàng sử dụng điện lớn” để các doanh nghiệp này có thể ký DPPA với đơn vị phát triển năng lượng, qua đó tạo ra lợi thế cạnh tranh lành mạnh và thúc đẩy giảm giá trên thị trường năng lượng. Bên cạnh đó, chỉ cần định nghĩa “Điện tự sản xuất, tự tiêu thụ” nghĩa là nguồn điện không phát vào lưới của EVN là phù hợp với các mục tiêu kinh tế hiện nay.
Hơn nữa, thủ tục triển khai lắp đặt, các cơ quan quản lý cần sớm ban hành các văn bản pháp luật liên quan, trong đó phải hướng dẫn chi tiết về trình tự thực hiện, thủ tục về đầu tư, quy hoạch, xây dựng, bảo vệ môi trường, phòng cháy chữa cháy, đảm bảo đồng bộ và nhất quán...
Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 23-2025 phát hành ngày 09/06/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:
https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam/detail/1440
