Chiến lược Dữ liệu quốc gia đến năm 2030 của Việt Nam đặt mục tiêu sẽ phát triển thị trường dữ liệu, bao gồm việc thí điểm và thử nghiệm 5 sàn giao dịch dữ liệu để tạo môi trường mua bán, trao đổi dữ liệu an toàn và tuân thủ pháp luật.
Ngày 1/7/2025, Luật Dữ liệu năm 2024 được thông qua vào ngày 30/11/2024 sẽ chính thức có hiệu lực. Theo định nghĩa của Luật Dữ liệu, sàn giao dịch dữ liệu là nền tảng cung cấp tài nguyên liên quan đến dữ liệu để phục vụ nghiên cứu, khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế - xã hội. Sàn phải đảm bảo an toàn, minh bạch, và tuân thủ pháp luật, không giao dịch dữ liệu liên quan đến quốc phòng, an ninh, hoặc dữ liệu cá nhân không được đồng ý.
Như vậy, sàn dữ liệu quốc gia sẽ là một nền tảng cho phép các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp trao đổi, mua bán dữ liệu. Theo Thiếu tá Đào Đình Nam, Phó Trưởng phòng Tham mưu Tổng hợp, Trung tâm Dữ liệu quốc gia, Bộ Công an, các dữ liệu nhạy cảm hoặc bị cấm mua bán sẽ được kiểm soát chặt chẽ, trong khi các dữ liệu hợp pháp của bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp sẽ được kiểm định, dán tem và cho phép giao dịch trên sàn.
HOẠT ĐỘNG MUA BÁN DỮ LIỆU SẼ ĐƯỢC QUẢN LÝ CHẶT CHẼ
Về tổng thể, sàn dữ liệu của Việt Nam sẽ có ba nhiệm vụ chính.
Thứ nhất, giao dịch dữ liệu, cho phép mua bán dữ liệu hợp pháp.
Thứ hai, cung cấp hạ tầng và dữ liệu từ Trung tâm Dữ liệu quốc gia để doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân tạo lập các sản phẩm dữ liệu mới.
Thứ ba, cung cấp dịch vụ sandbox, tích hợp AI và cloud, hỗ trợ doanh nghiệp phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Thiếu tá Đào Đình Nam cho biết hoạt động mua bán dữ liệu sẽ được quản lý chặt chẽ qua sàn, tương tự thị trường chứng khoán, để đảm bảo an ninh và minh bạch. Doanh nghiệp sẽ hưởng nhiều lợi ích từ sàn giao dịch dữ liệu. Cụ thể, Trung tâm Dữ liệu quốc gia sẽ hỗ trợ doanh nghiệp thông qua Quỹ Phát triển dữ liệu quốc gia, cung cấp tài chính, công nghệ, dữ liệu và pháp lý để phát triển các sản phẩm công nghệ.
Hệ thống sandbox cũng sẽ tạo điều kiện cho doanh nghiệp thử nghiệm và phát triển các giải pháp sáng tạo. Doanh nghiệp có thể khai thác dữ liệu dễ dàng thông qua sàn dữ liệu và cổng dữ liệu mở. Ngoài ra, Trung tâm cũng sẽ hỗ trợ các hoạt động khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và phát triển sản phẩm dữ liệu thông qua các dịch vụ đăng ký và hợp tác.
Thiếu tá Đào Đức Triệu, Phó Trưởng phòng 1/A05, Tổng Thư ký Hiệp hội Dữ liệu quốc gia
"Những dữ liệu nhạy cảm không được giao dịch tự do, đặc biệt là dữ liệu cá nhân. Theo kinh nghiệm của các sàn giao dịch dữ liệu quốc tế, các dữ liệu cá nhân cần được ẩn danh hoặc khử nhận diện trước khi đưa lên sàn. Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân đang được Quốc hội xem xét sẽ quy định rất rõ về vấn đề này.
Ngoài ra, có những loại dữ liệu đặc biệt quan trọng, nếu đưa lên sàn sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích của tổ chức hoặc cá nhân. Những dữ liệu này sẽ không được phép giao dịch".
Một trong những câu hỏi lớn nhất mà nhiều doanh nghiệp quan tâm là loại dữ liệu nào sẽ được phép mua bán? Theo Thiếu tá Đào Đức Triệu, Phó Trưởng phòng 1/A05, Tổng Thư ký Hiệp hội Dữ liệu quốc gia, tất cả các dữ liệu “không bị cấm” đều có thể được đưa lên sàn giao dịch dữ liệu. Về cơ bản, có ba nguyên tắc chính được đặt ra đối với các dữ liệu đưa lên sàn.
Thứ nhất, dữ liệu không bị cấm có thể giao dịch. Tuy nhiên, những dữ liệu cốt lõi và dữ liệu quan trọng, theo Luật Dữ liệu, thường không được phép giao dịch tự do hoặc sẽ đi kèm các điều kiện nghiêm ngặt.
Thứ hai, dữ liệu phải minh bạch về nguồn gốc và tính pháp lý, quyền sở hữu, không phải là dữ liệu “ăn trộm” hay thu thập bất hợp pháp. “Bất kể doanh nghiệp có bao nhiêu dữ liệu từ bao nhiêu nguồn, để đưa lên sàn, họ phải chứng minh rõ nguồn gốc và tính hợp pháp của dữ liệu đó. Điều này rất quan trọng để đảm bảo sàn vận hành minh bạch và không trở thành nơi giao dịch dữ liệu bất hợp pháp”, Thiếu tá Đào Đức Triệu cho biết.
Thứ ba, những dữ liệu nhạy cảm không được giao dịch tự do, đặc biệt là dữ liệu cá nhân. Theo kinh nghiệm của các sàn giao dịch dữ liệu quốc tế, các dữ liệu cá nhân cần được ẩn danh hoặc khử nhận diện trước khi đưa lên sàn. Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân đang được Quốc hội xem xét sẽ quy định rất rõ về vấn đề này.
Ngoài ra, có những loại dữ liệu đặc biệt quan trọng, nếu đưa lên sàn sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích của tổ chức hoặc cá nhân. Những dữ liệu này sẽ không được phép giao dịch.
Theo Thiếu tá Đào Đình Nam, khi thiết kế sàn dữ liệu, các quy định, kinh nghiệm quốc tế đã được nghiên cứu kỹ lưỡng cũng như phân tích những thành công và thất bại của các sàn dữ liệu trên thế giới. Quy trình “mua bán dữ liệu” cũng tương tự như trong sản xuất nông nghiệp, sản phẩm cần được chứng nhận về nguồn gốc, chất lượng trước khi đưa ra thị trường. Tổ chức trung gian sẽ “dán tem” dữ liệu, sau đó tổ chức sàn sẽ kiểm tra lại quy trình để đảm bảo tính minh bạch.
Để đảm bảo chất lượng dữ liệu, sàn giao dịch sẽ có cơ chế “xem trước”, cho phép bên mua thử nghiệm hoặc xem mẫu dữ liệu trước khi quyết định mua. Sàn cũng sẽ tích hợp các mô hình AI để gợi ý và đánh giá sơ bộ chất lượng dữ liệu. Các tổ chức trung gian dữ liệu sẽ tham gia, thực hiện kiểm định ban đầu để đảm bảo dữ liệu đáp ứng yêu cầu.
“Chỉ khi hoàn tất các bước này, dữ liệu mới được phép đưa lên sàn để mua bán. Sàn giao dịch dữ liệu được thiết kế với mục tiêu kích thích hoạt động kinh tế tư nhân, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các bên tham gia, nhưng vẫn đảm bảo tính pháp lý và minh bạch. Toàn bộ quy trình – từ thu thập, xử lý, mã hóa, đến mua bán dữ liệu – đều được giám sát chặt chẽ bởi tổ chức trung gian và tổ chức sàn”, Thiếu tá Đào Đình Nam cho biết.
Bà Nguyễn Thùy Dương, Chủ tịch Tổ chức tư vấn EY Vietnam Consulting, nhìn nhận rằng có nhiều doanh nghiệp “thèm khát” dữ liệu, “người muốn mua, người muốn xin, người muốn hợp tác”. Sàn giao dịch dữ liệu sẽ tạo cơ hội trao đổi dữ liệu hai chiều nhằm làm giàu và nâng cao độ chính xác của dữ liệu; đồng thời, điều này cũng mở ra cơ hội kinh doanh cho các bên. Mặc dù vậy, bà Dương cho rằng cần có chính sách rõ ràng để các bên có thể hợp tác, hỗ trợ lẫn nhau và cùng nhau tạo ra giá trị, hay nói cách khác là “làm ra tiền” từ dữ liệu.
Tổng Thư ký Hiệp hội Dữ liệu quốc gia cũng cho rằng để phát triển nền kinh tế dữ liệu, Việt Nam cần một sàn giao dịch sáng tạo, đáp ứng nhu cầu của các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân. “Nếu không dự đoán được các bên tham gia cần những loại dữ liệu nào, tính sáng tạo của sàn sẽ nằm ở khả năng cung cấp đa dạng các gói dịch vụ dữ liệu”, Thiếu tá Đào Đức Triệu cho hay.
“Qua tham khảo kinh nghiệm từ một số sàn giao dịch dữ liệu quốc tế, chúng tôi nhận thấy một bài học lớn: sự thất bại của nhiều sàn đến từ việc thiếu chính sách quản trị dữ liệu rõ ràng. Điều này khiến các tổ chức, doanh nghiệp không biết dữ liệu nào được phép đưa lên sàn, dữ liệu nào được phép mua và liệu việc mua dữ liệu đó có hợp pháp hay không”.
DOANH NGHIỆP VẪN CÒN NHIỀU BĂN KHOĂN
Trong kỷ nguyên AI, dữ liệu được nhận định là “vàng”, là “dầu mỏ” và các doanh nghiệp đều cần dữ liệu, hay như ông Phạm Anh Liêm, CIO của One Mount Group, chia sẻ thì “dữ liệu không bao giờ là đủ”.
Ông Phạm Anh Liêm cho biết: nếu sàn giao dịch dữ liệu đi vào hoạt động, chắc chắn “chúng tôi sẽ tham gia, ít nhất với vai trò là người mua. Chúng tôi thấy sàn mở ra nhiều cơ hội và tiềm năng để khai thác các nguồn dữ liệu mở mà One Mount hiện chưa sở hữu. Như đã chia sẻ, với chúng tôi, dữ liệu không bao giờ là đủ”.
Dù vậy, ông Liêm cũng băn khoăn về việc chứng minh nguồn gốc và tính hợp pháp của dữ liệu. “Với dữ liệu khách hàng, việc này khá dễ, vì chúng tôi có sự đồng ý của khách hàng, các quy trình thu thập minh bạch. Nhưng với các loại dữ liệu khác, như dữ liệu bất động sản – như thông tin về vị trí, giá trị hoặc đặc điểm của một căn nhà – làm thế nào để chứng minh đó là dữ liệu do One Mount tạo lập”, ông Liêm cho biết.
Xác nhận One Mount “chắc chắn sẽ tham gia sàn giao dịch dữ liệu”, ông Liêm mong muốn có các hướng dẫn chi tiết để đảm bảo quyền riêng tư và an toàn dữ liệu, đồng thời thúc đẩy kinh tế số, khai thác giá trị thực sự từ dữ liệu.
Ông Hoàng Long, Trưởng ban Công nghệ thông tin của Viettel Group, cho biết dữ liệu khi đứng một mình trong một doanh nghiệp hoặc một lĩnh vực, sẽ không bao giờ đạt được giá trị tối đa. Giá trị thực sự xuất hiện khi dữ liệu được kết hợp từ nhiều nguồn, như cách các “Big Tech” quốc tế vận hành. Họ xây dựng hệ sinh thái sản phẩm rộng lớn – như YouTube, Gmail, Google Drive – và cung cấp phần lớn miễn phí, hoặc có gói Premium.
Những dịch vụ này, dù miễn phí, vẫn mang lại giá trị khổng lồ cho doanh nghiệp vì chúng tạo ra một “bức tranh toàn cảnh” về dữ liệu, bao quát mọi khía cạnh của một cá nhân. Ông Long cũng khẳng định “chắc chắn muốn tham gia cả mua và bán dữ liệu được pháp luật cho phép”, song vẫn còn những băn khoăn khi thực thi, làm sao khai thác giá trị tối đa dữ liệu mà vẫn bảo vệ quyền riêng tư.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng băn khoăn vấn đề định giá dữ liệu. Hiện tại, chưa có quy định cụ thể, song dự kiến sẽ được áp dụng dựa trên một số nguyên tắc cơ bản. Chẳng hạn, đối với dữ liệu công – tức là dữ liệu thuộc sở hữu của các cơ quan nhà nước, dữ liệu do Trung tâm Dữ liệu quốc gia tổng hợp – nguyên tắc định giá là “giá bán không được thấp hơn chi phí đầu vào, bao gồm chi phí thu thập, quản lý và cung cấp dữ liệu”.
Đối với dữ liệu của các tổ chức tư nhân, việc định giá hoàn toàn do bên mua và bên bán tự thỏa thuận, theo cơ chế thị trường. Ngoài ra, hình thức đấu giá dữ liệu cũng sẽ được áp dụng, có thể bao gồm hai loại: đấu giá xuôi (tăng giá) và đấu giá ngược (giảm giá). Hình thức đấu giá do bên mua và bên bán tự tổ chức, thỏa thuận. Sàn giao dịch dữ liệu chỉ cung cấp dịch vụ vận hành, không can thiệp vào quá trình mua bán.
Sự ra đời của sàn giao dịch dữ liệu quốc gia sẽ đánh dấu một bước tiến quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế số Việt Nam. Với một khung pháp lý ngày càng hoàn thiện, cơ chế vận hành minh bạch và sự tham gia tích cực từ các cơ quan quản lý nhà nước cũng như cộng đồng doanh nghiệp, sàn dữ liệu hứa hẹn sẽ trở thành một động lực mạnh mẽ, khai phá tiềm năng to lớn từ nguồn tài nguyên dữ liệu, đồng thời đảm bảo an ninh, quyền riêng tư và lợi ích quốc gia.
Việc làm rõ các quy định về loại dữ liệu được phép giao dịch, cơ chế chứng thực sở hữu và đảm bảo chất lượng sẽ là những yếu tố then chốt quyết định sự thành công và tính bền vững của mô hình này.
Một số nội dung chính của Luật Dữ liệu năm 2024
Ngày 30/11/2024, tại Kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Dữ liệu, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/07/2025 (Luật số 60/2024/QH15).
Luật Dữ liệu năm 2024 có 05 chương, 46 điều, cụ thể như sau:
Chương I (Những quy định chung) gồm 10 điều (từ Điều 1 đến Điều 10), quy định về:
Phạm vi điều chỉnh; đối tượng áp dụng; giải thích từ ngữ; áp dụng Luật Dữ liệu; nguyên tắc xây dựng, phát triển, bảo vệ, quản trị, xử lý, sử dụng dữ liệu; chính sách của Nhà nước về dữ liệu; hợp tác quốc tế về dữ liệu; quản lý nhà nước về dữ liệu; xây dựng, phát triển dữ liệu trong các cơ quan Đảng, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội; các hành vi bị nghiêm cấm.
Chương II (Xây dựng, phát triển, bảo vệ, quản trị, xử lý, sử dụng dữ liệu; quỹ phát triển dữ liệu quốc gia) gồm 19 điều (từ Điều 11 đến Điều 29), quy định về:
Thu thập, tạo lập dữ liệu; bảo đảm chất lượng dữ liệu; phân loại dữ liệu; hoạt động lưu trữ dữ liệu; quản trị, quản lý dữ liệu; truy cập, truy xuất dữ liệu; kết nối, chia sẻ, điều phối dữ liệu; cung cấp dữ liệu cho cơ quan nhà nước; phân tích, tổng hợp dữ liệu; xác nhận, xác thực dữ liệu; công khai dữ liệu; mã hóa, giải mã dữ liệu; chuyển, xử lý dữ liệu xuyên biên giới; hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong xây dựng, phát triển, bảo vệ, quản trị, xử lý, sử dụng dữ liệu; xác định và quản lý rủi ro phát sinh trong xử lý dữ liệu; các hoạt động khác trong xử lý dữ liệu; bảo vệ dữ liệu; tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về dữ liệu; quỹ phát triển dữ liệu quốc gia.
Chương III (Xây dựng, phát triển Trung tâm Dữ liệu quốc gia; Cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia) gồm 09 điều (từ Điều 30 đến Điều 38), quy định về:
Cơ sở hạ tầng của Trung tâm Dữ liệu quốc gia; trách nhiệm của Trung tâm Dữ liệu quốc gia; bảo đảm nguồn lực xây dựng, phát triển Trung tâm Dữ liệu quốc gia; xây dựng Cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia; thu thập, cập nhật, đồng bộ dữ liệu vào Cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia; khai thác và sử dụng Cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia; kết nối, chia sẻ dữ liệu với Cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia; cung cấp dữ liệu cho Cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia; phí khai thác, sử dụng dữ liệu trong Cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia và cơ sở dữ liệu khác do cơ quan nhà nước quản lý.
Chương IV (Sản phẩm, dịch vụ về dữ liệu) gồm 05 điều (từ Điều 39 đến Điều 43), quy định về: Sản phẩm, dịch vụ về dữ liệu; sản phẩm, dịch vụ trung gian dữ liệu; sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp dữ liệu; sàn dữ liệu; trách nhiệm của tổ chức cung cấp sản phẩm, dịch vụ trung gian dữ liệu, phân tích, tổng hợp dữ liệu, sàn dữ liệu.
Luật Dữ liệu quy định về các sản phẩm, dịch vụ liên quan đến dữ liệu và giao Chính phủ quy định chi tiết để quản lý đối với tổ chức cung cấp sản phẩm, dịch vụ liên quan đến dữ liệu. Luật Dữ liệu cũng quy định những nội dung cơ bản của sàn dữ liệu, các nội dung cụ thể sẽ được Chính phủ quy định tại Nghị định.Theo đó, sàn dữ liệu là nền tảng cung cấp tài nguyên liên quan đến dữ liệu để phục vụ nghiên cứu, phát triển khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo; cung cấp các sản phẩm, dịch vụ liên quan đến dữ liệu phục vụ phát triển kinh tế - xã hội; là môi trường để giao dịch, trao đổi dữ liệu và các sản phẩm, dịch vụ liên quan đến dữ liệu.
Luật cũng quy định rõ các loại dữ liệu không được phép giao dịch gồm: (1) Dữ liệu gây nguy hại đến quốc phòng, an ninh, đối ngoại, cơ yếu; (2) dữ liệu không được chủ thể dữ liệu đồng ý, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác; (3) dữ liệu khác bị cấm giao dịch theo quy định của pháp luật.
Ngoài ra, Luật cũng quy định các tổ chức cung cấp sản phẩm, dịch vụ trung gian dữ liệu, phân tích, tổng hợp dữ liệu, sàn dữ liệu phải có trách nhiệm:(1) Cung cấp dịch vụ cho tổ chức, cá nhân trên cơ sở thỏa thuận bằng hợp đồng cung cấp dịch vụ;
(2) Bảo đảm kênh tiếp nhận thông tin và việc sử dụng dịch vụ thông suốt, liên tục;
(3) Thực hiện quản lý, kiểm tra, giám sát an toàn dữ liệu, bảo mật dữ liệu thường xuyên; phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý rủi ro dữ liệu; giám sát hành vi có thể ảnh hưởng đến việc bảo vệ dữ liệu;
(4) Tuân thủ quy định của pháp luật về an toàn thông tin mạng, pháp luật về an ninh mạng, pháp luật về giao dịch điện tử và quy định khác của pháp luật có liên quan.
Đồng thời, Chính phủ quy định chi tiết các nội dung này để bảo đảm hiệu quả triển khai thi hành.
Chương V (Điều khoản thi hành) gồm 03 điều (Điều 44 đến Điều 46), quy định về: sửa đổi, bổ sung một số điều của các luật có liên quan; hiệu lực thi hành và quy định chuyển tiếp.
Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 26-2025 phát hành ngày 30/06/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:
