Kiểm soát viên chức khi góp vốn, điều hành doanh nghiệp

Dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi) đề xuất viên chức được phép ký hợp đồng lao động hoặc hợp đồng dịch vụ với tổ chức, doanh nghiệp (DN) khác nếu không vi phạm hợp đồng chính và không gây xung đột lợi ích. Viên chức cũng có thể góp vốn, tham gia quản lý, điều hành DN, hợp tác xã, bệnh viện, cơ sở giáo dục, tổ chức nghiên cứu ngoài công lập...

Bước đổi mới quan trọng

Theo Bộ Nội vụ, cơ chế nêu trên giúp khai thác năng lực chuyên môn của viên chức, khuyến khích họ sáng tạo và tăng thu nhập hợp pháp, đồng thời giữ chân nhân lực giỏi cho khu vực công.

Trong bối cảnh nhà nước thúc đẩy xã hội hóa lĩnh vực y tế, giáo dục, phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và khoa học - công nghệ, việc cho phép viên chức tham gia góp vốn, điều hành DN có thể trở thành một "đòn bẩy mềm", giúp khai thác tri thức và kinh nghiệm của đội ngũ viên chức vào khu vực tư. Tuy nhiên, đề xuất này cũng gây nhiều băn khoăn.

Hiện cả nước có khoảng hơn 1,7 triệu viên chức làm việc tại các đơn vị sự nghiệp công lập, gồm cả các đơn vị tự chủ tài chính. Việc cho phép viên chức thành lập, điều hành DN ngoài công lập cũng đặt ra vấn đề mức độ cho phép, nhóm DN và cơ chế để kiểm soát.

Cán bộ, viên chức phường Bến Thành, TP HCM trong giờ làm việc. Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Đại biểu (ĐB) Hà Đức Minh (đoàn Lào Cai) đánh giá đề xuất trên là bước đổi mới, mở rộng quyền nghề nghiệp, khuyến khích sự chủ động, sáng tạo của đội ngũ trí thức khu vực công. Quy định này phù hợp với yêu cầu liên thông nguồn lực công - tư, giúp khai thác hiệu quả năng lực viên chức trong khoa học - công nghệ, giáo dục, y tế, chuyển đổi số.

Tuy nhiên, ĐB Minh cũng nhìn nhận dự thảo luật quy định phạm vi quá rộng, dễ dẫn đến viên chức tham gia hoạt động kinh doanh, thương mại, gây xung đột lợi ích, ảnh hưởng đạo đức nghề nghiệp và chất lượng phục vụ nhân dân. Bên cạnh đó, cơ chế giám sát, kiểm tra, xử lý vi phạm còn chưa rõ ràng, dễ phát sinh lạm dụng vị trí công tác để trục lợi hoặc sử dụng tài sản công cho mục đích riêng.

ĐB Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) bày tỏ băn khoăn nếu lãnh đạo đơn vị sự nghiệp vừa quản lý nội bộ vừa có lợi ích kinh tế ở DN bên ngoài thì dễ xảy ra thiên vị, ưu ái cho lĩnh vực hoặc đơn vị có vốn góp. Theo ông, chỉ nên cho phép viên chức thường và cấp phó ký hợp đồng làm việc hoặc tham gia kinh tế bên ngoài. Riêng người đứng đầu cần hạn chế tuyệt đối, do vị trí gắn với quyền lực quản lý, dễ phát sinh rủi ro lợi dụng chức vụ để trục lợi.

ĐB Thạch Phước Bình (đoàn Vĩnh Long) nhấn mạnh nếu không kiểm soát chặt chẽ, viên chức dễ lợi dụng vị trí công tác để trục lợi cá nhân, gây xung đột lợi ích. Do đó, ĐB này đề xuất quy định rõ danh mục lĩnh vực, ngành nghề được phép tham gia; đồng thời yêu cầu báo cáo minh bạch và chịu sự giám sát từ đơn vị quản lý.

Ở góc nhìn khác, TS Nguyễn Tiến Dĩnh, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ, cho rằng không cần lo ngại về xung đột lợi ích hay lạm quyền, vì viên chức chủ yếu làm công việc cung cấp dịch vụ công trong giáo dục, y tế..., không trực tiếp quản lý nhà nước hay hoạch định chính sách. DN thường do đơn vị sự nghiệp công lập thành lập hoặc tham gia, nhằm thương mại hóa kết quả nghiên cứu, khai thác tài sản trí tuệ, sáng chế và công nghệ số, đồng thời phát triển công nghệ trong và ngoài nước. Ông Nguyễn Tiến Dĩnh cho rằng việc nới lỏng quy định như vậy là phù hợp và cần thiết trong bối cảnh hiện nay, giúp viên chức tham gia lĩnh vực kinh tế.

Quy định rõ phạm vi, mức vốn góp

Việc kết nối nguồn nhân lực giữa khu vực công - tư sẽ giúp tận dụng tối đa chuyên môn của đội ngũ viên chức, khơi dậy sức sáng tạo và giữ chân nhân tài trong hệ thống công. Dù vậy, nhiều ý kiến cho rằng cần có khung pháp lý chặt chẽ, bảo đảm minh bạch tuyệt đối, để chính sách dù cởi mở vẫn không trở thành lỗ hổng trong hoạt động công vụ.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của QH Nguyễn Phương Thủy đồng tình với các đề xuất cho phép viên chức ký hợp đồng làm thêm, góp vốn, tham gia quản lý, điều hành DN. Bà Thủy nhấn mạnh cần cơ chế kiểm soát rủi ro, phòng ngừa xung đột lợi ích, đặc biệt trong các lĩnh vực y tế, khoa học - công nghệ.

Theo bà Thủy, nếu thiếu giới hạn cụ thể về mức góp vốn, phạm vi điều hành hoặc cơ chế công khai thông tin, quy định dễ bị lợi dụng, ảnh hưởng uy tín và tính liêm chính của khu vực công. ĐB này đề nghị dự thảo luật bổ sung điều khoản rõ ràng về trách nhiệm công khai hợp đồng, mức góp vốn. "Điều này sẽ giúp các cơ quan, đơn vị thuận lợi hơn khi triển khai các quy định nêu trên và bảo đảm nguyên tắc minh bạch trong hoạt động công vụ" - bà nhìn nhận.

Đánh giá quy định cho phép viên chức ký hợp đồng, góp vốn, điều hành DN là tiến bộ nhưng ĐB Phạm Như Hiệp (TP Huế) cho rằng cần cơ chế kiểm soát nghiêm ngặt để tránh lạm dụng, biến vị trí công vụ thành công cụ trục lợi cá nhân. ĐB Hiệp nêu ví dụ: bác sĩ bệnh viện công mở phòng khám tư nhân có thể lợi dụng uy tín, thương hiệu bệnh viện, dữ liệu nghiên cứu, thiết bị, thậm chí nhân sự của đơn vị để thu lợi riêng.

Vì vậy, ông Hiệp đề nghị luật phải giới hạn rõ phạm vi được tham gia hoặc xây dựng quy trình phê duyệt và khai báo minh bạch bắt buộc, nhằm bảo đảm viên chức không gây thiệt hại cho đơn vị sự nghiệp công lập mà mình đang công tác.

ĐB Ngô Đông Hải (Hưng Yên) đề nghị dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi) cần quy định rõ viên chức không được sử dụng danh nghĩa, thương hiệu hoặc bất kỳ tài nguyên nào của đơn vị sự nghiệp công lập khi tham gia hoạt động bên ngoài.