
Trong mâm cúng dâng lên ông bà tổ tiên ngày mồng 5 tháng 5, nhiều nhà không thiếu bánh gio, mận, rượu nếp - Ảnh: NGUYỄN HỒNG THÚY
Mồng 5 tháng 5 âm lịch gọi là
Trong mâm cúng dâng lên ông bà tổ tiên ngày mồng 5 tháng 5, nhiều nhà không thiếu bánh gio, mận, rượu nếp - Ảnh: NGUYỄN HỒNG THÚY
Mồng 5 tháng 5 âm lịch gọi là
Ăn bánh gio, rượu nếp, hoa quả mùa hè để giết sâu bọ trong ngày Tết Đoan Ngọ ở Hoàng Thành Thăng Long - Ảnh: T.ĐIỂU
Ông Nhất Thanh kể ngày này, người ta ăn rượu nếp, mận, đào. Người lớn, cả đàn bà uống chút rượu hòa tam thần đan hay hồng hoàng để giết sâu bọ. Nhiều làng còn có tục ăn trứng luộc, ăn kê. Ông Phan Kế Bính liệt kê thêm muỗm, nước dừa...
Trưa đến thì nhà nhà làm cỗ cúng gia tiên. Tháng 5 đúng mùa dưa hấu nên "bắt buộc phải có dưa hấu với đường cát".
Cúng xong, dân tình rủ nhau đi hái lá mồng 5. Nghe lạ quá, tưởng chừng có thêm một mùa Tết Nguyên đán giữa hè.
Bất cứ lá gì nhưng được ưa chuộng nhất là ngải cứu, lá ích mẫu, lá cối xay, lá muỗm, lá vối... mang về phơi khô rồi nấu uống. Dân ta cho thế là lành.
Mâm cỗ Tết Đoan ngọ với rượu nếp, trái cây theo mùa - Ảnh: T.L.
Rồi nhớ cả "em" - người đàn bà Bắc tảo tần, chồng nói làm rượu nếp công phu, vất vả, hay là cứ mua béng về ăn, không chịu nhưng vẫn chiều chồng. Nhớ tiếng rao rượu nếp sang sảng phố phường. Và nhớ nhất vị ngọt, bùi, ngậy của rượu nếp ngày xưa ấy.
Rồi trên đường thiên lý, trôi dạt vào Nam, nhà văn của chúng ta cứ nhớ mãi, thương mãi cách ăn rượu nếp đúng phong vị quê hương. Tức chén đựng phải là những chén nhỏ như chén chè, đũa dùng vót bằng tre cật, ngắn bằng hai ngón tay, tròn trịa, nhẵn nhụi.
Khi ăn, van cô đấy, "đừng lấy đôi đũa xinh xắn đó lùa một mạch vào trong miệng tươi hơn hớn", mà cầm đũa lên, xới từng hạt nếp lên đũa rồi thong thả nhấm nhót từng miếng be bé...
"Nếu giết sâu bọ là phản khoa học, tôi thích phản khoa học cả đời vì rượu nếp ăn quá ngon, sướng quá, thần sầu quá", Vũ Bằng viết về nỗi niềm cố lý của mình. Nhà văn nhớ mận Thất Khê, nhớ mùa nhót, lúc đi học về mua đầy hai túi áo, xoa xoa vào tay áo cho hết bụi phấn rồi bóp bóp cho mềm, chấm muối ớt.
Tết Đoan ngọ, nhiều nhà ăn vịt
Vũ Bằng yêu tháng 5 hơn vì tháng 5 có Tết Đoan ngọ. Mà nhớ Tết Đoan ngọ lại nhớ đến "bao nhiêu phong tục của nước ta đã tạo nên một nền văn hóa oai hùng mà bao nhiêu ngoại nhân muốn cắt ngọn đều tỏ ra bất lực".
Tết Đoan ngọ ơi, chào mi!
Nghe ông Phan Kế Bính, Nhất Thanh rồi Vũ Bằng kể về Tết Đoan ngọ của quê chung, lại bồi hồi cái Tết Đoan ngọ quê riêng và cái tình riêng ấy, tình nào mà chẳng đậm đà.
Nếu trên mâm cúng người Bắc thường có dưa hấu đỏ, miền Trung từ Thanh Hóa trở vô Huế không thể thiếu thịt vịt, thì dân xứ Quảng thường có xôi chè, bánh ú tro...
Ở miền Nam, không thiếu chè trôi nước, xôi gấc... Dân Nam Trung Bộ, Nam Bộ và một số nơi miền Bắc còn ăn cả bánh ú tro, bánh gio... Ở Huế ăn chè kê, bánh tráng nướng...
Còn người viết bài, đi ra từ đất Phủ Diễn (nay là huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An), xa quê độ "tí ti năm tháng" mà sao nhãng hết cả, phải rầu lòng mà kêu Tết Đoan ngọ ơi, chào mi!
Ký ức còn lại chắp vá, như soi xét, như giục giã, lại cả như tiếc thương những ngày vui ngắn ngủi.
Phải gọi điện về cho bà mẹ quê để hỏi về một cái Tết mà bản thân đã từng dự phần, từng reo hò, phấn khích, đầm ấm, an vui.
Mẹ kể người Phủ Diễn xưa, dịp Tết Đoan ngọ là Tết dành cho cha mẹ. Con cái đi đâu, làm gì, ngày mồng 5 tháng 5 cũng lên tàu, lên xe về quê ăn Tết cùng gia đình.
Người quê quan niệm mỗi năm, những con sâu con mọt từ trong người chui ra qua mắt một lần. Vào trưa mồng 5, đứng dưới mặt trời chói chang nhất, nhỏ một giọt chanh vào mắt để diệt những con sâu con mọt đó.
Tháng 5 cũng là mùa hoa vừng nở (người miền Nam gọi vừng là mè). Người Phủ Diễn, gái thì "bứt" (hái) 9 hoa, nam thì bứt 7 hoa nuốt vào trong bụng.
Vào ngày này, người Phủ Diễn thường ăn xáo vịt, xáo gà cùng bánh mướt hoặc bún... Nhất là món xáo vịt, là món đặc trưng quê kiểng, nhớ nôn xao mùi hành tăm bốc lên từ một chái bếp xa khuất, đi mãi không về.