Từ Hoang mạc Tartar đến Cờ da người phấp phới

Admin

20:03 14/09/2025

Cho đến nay, Đệ nhị Thế chiến vẫn là một chương quan trọng đối với tiến trình lịch sử nhân loại. Cùng nhau, Hoang mạc Tartar của Dino Buzzati và Cờ da người phấp phới của Curzio Malaparte đã dắt người đọc qua một thoáng nước Ý.

Hoang mạc Tartar của Dino Buzzati và Cờ da người phấp phới của Curzio Malaparte

Tiểu thuyết Cờ da người phấp phới của Curzio Malaparte mở ra một lối vào cái chương lịch sử kỳ vĩ đó. Trước đó Dino Buzzati nói về một

12 chương sách là 12 mảnh dư đồ (Nọ bức dư đồ thử đứng coi/ Sông sông núi núi khéo bia cười/ Biết bao lúc mới công vờn vẽ/ Sao đến bây giờ rách tả tơi? - Tản Đà) nước Ý bị xé rách trong chiến tranh, mỗi mảnh là một hiện thực tàn khốc, ghê rợn.

12 chương là 12 cánh cửa dẫn vào miền luyện ngục. Ở đây Malaparte hóa thân thành nhà thơ Dante thời hiện đại. Ông lôi cả thời Trung cổ trở về, mà có lẽ thời Trung cổ đó không biết đi đâu cả. Cũng như địa ngục không phải một cõi khác.

Nó vẫn hiện diện bên dưới bề mặt của cõi sống này, có thể lừng lững hiện ra ngay khi ta quẹo vào góc phố này hay lạc bước trong ngõ hẻm khác. Nơi địa ngục trần thế đó đầy rẫy những cảnh tượng ghê rợn, kinh hoàng, nơi nhân tính bị lột bỏ, nơi ma quỷ sống động hơn con người.

Không khoan nhượng và thường xuyên cay nghiệt, Malaparte như thi nhân đứng trên tòa thành của La Mã xa xưa, hát vang những câu thơ tuyên báo cho ngày tàn của đế chế.

Văn ông hừng hực như ngọn hỏa sơn cuồng nộ phát tiết, hệt như cách ông miêu tả trong một đoạn văn của tiểu thuyết này: "Một tiếng gãy rắc tai hại lan đi trong không gian như tiếng xương bị nghiền nát. Nhưng bay cao hơn tiếng đổ vỡ, tiếng khóc than, tiếng gào thét vì sợ của những người chạy loạn như người mù trên đường phố là một tiếng thét bi thảm xé toang bầu trời.

Ngọn núi Vesuvio thét lên trong màn đêm, phụt ra máu và lửa. Kể từ ngày Herculanum và Pompei bị chôn sống trong nấm mồ tro cuội, chưa bao giờ có một thanh âm ghê rợn vang động bầu trời như thế. Một cây lửa khổng lồ bắn lên cao vút từ miệng núi: một cột khói lửa tráng lệ, bát ngát phun trào trong thinh không chạm tới tận những vì tinh tú xanh xao".

Hoang mạc Tartar: Hoang mạc phi lý

Ở một khía cạnh khác là sự tịch lặng của hoang mạc. Một hoang mạc gần như vô biên, phía bên kia là đất địch. Nhưng quân địch là ai. Họ có một cái tên: Tartar.

Nhưng trừ cái tên đó ra hoàn toàn không hình dạng, không bóng dáng, chỉ là một khối hư vô như màn sương đêm lặng lẽ là đà bay đến pháo đài. Tựa hồ những bóng ma nhưng là bóng ma sinh ra trong trí tưởng tượng của con người.

Tiểu thuyết Hoang mạc Tartar vừa buồn bã vừa nghiệt ngã trong sự đợi chờ tuyệt vọng. Dino Buzzati đã khắc họa cuộc đời phi lý của chàng sĩ quan trẻ Giovanni Drogo từ lúc chàng đến pháo đài này nhận nhiệm sở đến khi chàng già lão.

Bên kia biên giới, hiểm họa quân Tartar lúc nào cũng thường trực. Suốt cuốn tiểu thuyết, liên tục những báo động giả xuất hiện, không quân thù nào bị tiêu diệt ngoài chính quân mình.

Suốt cuốn tiểu thuyết, năm lần bảy lượt Giovanni muốn rời pháo đài trên vùng hoang mạc này. Rời bỏ cái đời sống thường nhật lặp đi lặp lại, nhàm chán bị vây bọc trong cảnh quan cô liêu, gần như bất biến.

Buzzati đẩy sự phi lý đi xa hơn khi cho chàng Giovanni trong một lần ít ỏi được trở về gia đình. Gặp lại mẹ chàng, những người bạn, người thương. Chàng trở về nhưng lại rơi vào một cảm giác xa lạ.

Chính trong trường đoạn này, Buzzati đã dựng lại cái lạc lõng của trạng thái cảm xúc gần với sang chấn thời hậu chiến. Người lính trở về và thấy mọi thứ từng thuộc về anh còn đây nhưng anh lại không thấy thích nghi với đời sống cũ. Dù người lính trong Hoang mạc Tartar chưa trải qua cuộc chiến thật sự nào.

Sau rốt, qua hết thảy những báo động giả, qua hết thảy năm tháng đời người, qua biết bao đợi chờ, cuối cùng khi khoảnh khắc đó cũng đến, khoảnh khắc mà Giovanni dành hết cuộc sống của mình để mong ngóng, Giovanni lại bị buộc rời khỏi pháo đài.

Tiểu thuyết Hoang mạc Tartar gợi nhớ Lâu đài của Kafka như hai đối ảnh. Nhân vật của Kafka cố gắng tiếp cận tòa lâu đài nhưng bất khả. Càng muốn đến gần nó thì nó lại như không ngừng rời xa tầm với. Còn nhân vật của Buzzati cả đời muốn rời khỏi pháo đài nhưng không được, lúc muốn ở lại pháo đài lại bị đuổi đi.

Sự phi lý của nỗi đợi chờ đó lần nữa được tái dựng trong cuốn tiểu thuyết Đợi bọn mọi của

J. M. Coetzee, nhà văn Nam Phi đoạt giải Nobel năm 2003. Tác phẩm này ảnh hưởng trực tiếp từ Hoang mạc Tartar của Buzzati.

Một thoáng văn học Ý

Milan Kundera gọi Cờ da người phấp phới là "cuốn tiểu thuyết tối thượng, hoàn toàn vắng bóng tâm lý học - không có quá khứ của nhân vật hay tác giả và tràn ngập vẻ đẹp cuồng loạn.

Malaparte là ông hoàng của bức tranh tận thế, đã vẽ nên một châu Âu mới hình thành sau Đệ nhị Thế chiến, tả tơi trần trụi với "sự hiện diện ngày càng mãnh liệt của nước Mỹ" và của người chết, không chỉ những người vừa chết vì cuộc chiến mà cả những người đã chết trong quá khứ và sẽ chết trong tương lai."

Tiểu thuyết Hoang mạc Tartar xuất bản năm 1940. Cùng năm đó, nước Ý đứng về phe Đức trong cuộc chiến rồi ít năm sau kết thúc bằng thất bại.

Tiểu thuyết Cờ da người phấp phới xuất bản năm 1949, sau khi thế chiến kết thúc không lâu. Malaparte viết một cuốn tiểu thuyết dị kỳ, hệt như một họa sĩ lang thang qua nước Ý những ngày được quân đồng minh tiến vào tiêu diệt phát xít.

Ông nhặt lấy từng mảnh toan, bút để vẽ lên bức tranh đầy những màu sắc chói gắt, dữ dội nhưng cũng vô cùng đen tối.

Chín năm, với hai thái cực. Từ hoang mạc tịch liêu đến ngọn hỏa sơn cuồng nộ. Xét theo niên đại, chín năm đó khởi sự từ Hoang mạc Tartar đến Cờ da người phấp phới.

Để rồi cuối cùng mọi thứ dường như quy hồi, sau khi dung nham hủy diệt (của chiến tranh?) hết thảy, đời sống con người và rộng hơn lại trở về một bình địa hoang vu, nơi con người hay nói rộng hơn là nền văn minh, bị sự dã man đe dọa và ám ảnh.

Khi con người còn ngước nhìn bầu trời

Khi sách 'Thiên văn học trực quan ra mắt', các em bé tiểu học đặt những câu hỏi: 'Tại sao vũ trụ không ngừng giãn nở?', 'Hố đen ở đâu?'...