Trong bối cảnh định hướng sắp tới cho ngành y tế đòi hỏi “cần đổi mới tư duy”, trong đó chú trọng công tác phòng bệnh và chăm sóc sức khỏe nhân dân, hướng tiếp cận này cũng được kỳ vọng sẽ áp dụng trong lĩnh vực kiểm soát tác hại của thuốc lá, nhằm đạt mục tiêu giảm chi phí điều trị các bệnh do hút thuốc lá gây ra.
Phòng ngừa bệnh tật là chính sách cốt lõi để giảm tác hại thuốc lá
Theo PGS.TS. Nguyễn Huy Nga, nguyên Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế), y tế dự phòng giúp phòng bệnh từ xa và thay đổi lối sống để ngăn ngừa bệnh hoặc giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh. Các bệnh không lây nhiễm như ung thư, tim mạch, cao huyết áp, COPD (phổi tắc nghẽn mạn tính) có thể phòng ngừa được thông qua lối sống lành mạnh.
 |
PGS.TS Nguyễn Huy Nga, nguyên Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) |
Trong phòng chống tác hại thuốc lá, PGS. Nga đề xuất cần có biện pháp mạnh để chế tài thay vì cấm thuốc lá hoàn toàn, bởi vì thuốc lá không phải là ma túy. Chính sách dự phòng cần cá thể hóa trên từng đối tượng và kết hợp với tuyên truyền, giáo dục từ gia đình, nhà trường.
PGS. Nga cũng nêu quan điểm, chính sách không nên quá cực đoan mà cần phải thực tiễn và bền vững, lâu dài. Đối với người dân, việc áp dụng các biện pháp cực đoan cũng không đúng khoa học, chẳng hạn như là nhịn ăn hoàn toàn để chữa bệnh. Con người vốn đã thích nghi với một số hành vi tiêu dùng, vì vậy cũng không nên bắt buộc chuyển đổi trạng thái quá cực đoan.
Tỷ lệ cai thuốc lá thành công ở Việt Nam hiện nay rất thấp, chỉ khoảng 9,5%. Do đó, cần có các chính sách y tế dự phòng cho phần lớn những người đang hút thuốc hiện nay để giảm tỷ lệ mắc bệnh, tử vong và chi phí điều trị.
Hướng tiếp cận y tế dự phòng trong phòng chống tác hại thuốc lá
Để phòng chống tác hại thuốc lá, giảm thiểu tỷ lệ bệnh tật, tử vong do hút thuốc lá gây ra, ngành y tế dự phòng đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng các biện pháp phòng từ sớm.
Tham khảo hướng tiếp cận từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC Hoa Kỳ), cơ quan y tế dự phòng cấp quốc gia và ảnh hưởng trên toàn cầu, chiến lược dựa trên bằng chứng trong y tế dự phòng bao gồm giáo dục công chúng, tạo ra các chương trình cai thuốc lá, hạn chế quảng cáo và bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi.
Đối với các sản phẩm thuốc lá, lĩnh vực y tế dự phòng thiết kế và thực hiện các chiến dịch y tế công cộng nhằm giáo dục công chúng về rủi ro của việc hút thuốc lá, và lợi ích của các sản phẩm thay thế ít tác hại hơn. Hay y tế dự phòng sẽ hỗ trợ cai thuốc lá bằng cách đưa ra các các chiến dịch cung cấp thông tin về các chương trình hỗ trợ cai thuốc lá, giúp người hút thuốc tìm kiếm sự hỗ trợ và tài nguyên cần thiết để cai thuốc.
 |
CDC đóng vai trò then chốt trong việc hỗ trợ thiết lập và thực thi các chính sách về sức khỏe. Nguồn: CDC |
Đồng thời, lĩnh vực y tế dự phòng cũng đóng góp vào việc xây dựng các chính sách kiểm soát thuốc lá toàn diện. Lấy ví dụ, trong đợt bùng phát các ca tổn thương phổi do thuốc lá điện tử (EVALI) tại Mỹ năm 2019, CDC Hoa Kỳ đã xác định nguyên nhân chính là việc sử dụng tinh dầu lậu và thêm vào các chất THC (chất kích thích thần kinh của cần sa). Sau công bố của CDC, FDA Hoa Kỳ đã siết chặt kiểm định sản phẩm, cấm pha trộn các chất khác vào dung dịch thuốc lá điện tử, và tích cực tuyên truyền về rủi ro của việc sử dụng hàng lậu và tự pha chế tinh dầu. Nhờ đó, số ca mắc EVALI giảm mạnh và gần như không còn sau 1 năm.
Hiện Việt Nam đang từng bước thay đổi hướng tiếp cận trong y tế, nâng cao vai trò y tế dự phòng nhằm giảm bệnh tật, qua đó giảm tỷ lệ thương vong và gánh nặng chi phí trong điều trị. Trong mọi lĩnh vực, kể cả kiểm soát thuốc lá, phòng ngừa luôn hiệu quả hơn điều trị. Khi tác hại của thuốc lá điếu đã quá rõ ràng, việc phòng bệnh không chỉ là ngăn ngừa mà còn cần giảm tác hại và thiết kế cho nhiều đối tượng khác nhau để nhằm mục đích chung là giảm tiêu thụ thuốc lá điếu vốn đã được xác định về tính chất gây hại.
Bà Lindsey Stroud, Giám đốc Liên minh Bảo vệ Người đóng thuế (TPA), từng nhận định rằng sự tồn tại của thuốc lá điếu đồng nghĩa với gánh nặng bệnh tật và ung thư ngày càng gia tăng. Các bệnh viện mọc lên sẽ chỉ giải quyết cho gánh nặng này. Theo đó, thế giới đang đứng trước hai thái cực: một số quốc gia chủ động chuyển đổi dần người hút thuốc lá điếu sang các sản phẩm thay thế không khói trong vòng 10 năm, trong khi những nước khác tiếp tục cuộc chiến chống tác hại thuốc lá điếu, đối diện với gánh nặng y tế và hậu quả thương vong của hàng triệu người không thể cai thuốc...
