Đại diện 4 thế hệ trong gia đình cố bộ trưởng Vũ Đình Hòe tham dự lễ trao tặng đồng tiền vàng cho Bảo tàng Hồ Chí Minh - Ảnh: TRẦN ĐỊNH
Từ các tài liệu ghi chép, hồi ký của một số nhân vật quan trọng từ thời kháng chiến chống Pháp cho thấy đó là những đồng tiền vàng bản vị, được Trung ương Đảng và Chủ tịch
Đồng tiền vàng 20 Việt của cố bộ trưởng Vũ Đình Hòe được nghệ sĩ Trần Định chụp lại trước khi gia đình tặng cho Bảo tàng Hồ Chí Minh - Ảnh TRẦN ĐỊNH
Tiền ấy đúc từ vàng của nhân dân
Đã gần 20 năm kể từ ngày ông Vũ Thế Khôi - trưởng nam của cố bộ trưởng Bộ Tư pháp Vũ Đình Hòe, biết tới đồng tiền vàng mà cả đời bố mình quý như báu vật, và hơn 10 năm thực hiện di nguyện của bố, tặng đồng tiền cho Bảo tàng Hồ Chí Minh, ông Khôi còn nhớ như in lời căn dặn của bố: phải đưa vào bảo tàng để nhân dân được chiêm ngưỡng nó.
Ông Khôi kể, mặc dù là con trưởng của cụ Vũ Đình Hòe, được cụ rất tin yêu, nhưng phải tới năm 2006 ông mới lần đầu tiên được biết tới đồng tiền vàng bộ trưởng khi bố mẹ ông quyết định chuyển vào Nam sống, dưỡng già.
Trước khi bố mẹ đi, ông Khôi được giao lại đồng tiền vàng vì bố ông lo lắng mang theo đường xa bất trắc. Một ngày năm 2011, ông Khôi nhận được điện thoại của bố mình, gọi vào Nam gấp, với lời nhắn: "Thời gian của bố còn ít lắm. Con bỏ hết mọi việc vào đây".
Vào TP.HCM, ông Khôi giúp bố hoàn tất mấy bài báo về những người bạn thân thiết. Và một việc quan trọng khác là nhận ký thác của bố về đồng tiền vàng.
Trên giường bệnh, ông Vũ Đình Hòe căn dặn con: đồng tiền vàng đúc bằng vàng nhân dân quyên góp cho Chính phủ Cụ Hồ trong Tuần lễ vàng, nên phải để toàn dân được thấy nó. Hãy hiến tặng nó cho Bảo tàng Hồ Chí Minh ở Hà Nội.
Cụ bà Nguyễn Thị Trường - phu nhân cố bộ trưởng Vũ Đình Hòe trao hộp đựng đồng tiền vàng cho Giám đốc Bảo tàng Hồ Chí Minh lúc bấy giờ - Ảnh: TRẦN ĐỊNH
Năm 2012, sau khi ông Vũ Đình Hòe mất được một năm thì vợ ông - bà Nguyễn Thị Trường ra Hà Nội, cùng con trai thực hiện di nguyện của chồng. Bà tặng lại đồng tiền vàng cho Bảo tàng Hồ Chí Minh.
"Trong cuộc đời bố tôi, có hai kỷ vật là quà tặng của Bác Hồ, được cụ nâng niu quý trọng và gìn giữ đến tận cuối đời là đồng tiền vàng và chiếc đồng hồ Thụy Sĩ Movado có in hình Bác Hồ, món quà Bác tặng bố tôi năm 1957. Hai kỷ vật ấy đều được bố tôi hiến tặng cho Bảo tàng Hồ Chí Minh ở Hà Nội và TP.HCM", ông Khôi nói.
Sinh thời, phu nhân cố bộ trưởng Vũ Đình Hòe có kể câu chuyện chồng mình giữ đồng tiền vàng khi gia đình tặng nó cho Bảo tàng Hồ Chí Minh. Câu chuyện được ông Hoa Đình Nghĩa - cán bộ nghiên cứu của Bảo tàng Hồ Chí Minh, ghi lại.
Bà Trường kể chồng bà lúc bấy giờ là bộ trưởng Bộ Tư pháp. Bác Hồ tặng cho mỗi bộ trưởng một đồng.
Một mặt đồng tiền vàng của bà Nguyễn Thị Thập tặng cho Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ: Ảnh: Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ
Một mặt đồng tiền vàng của bà Nguyễn Thị Thập tặng cho Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ: Ảnh: Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ
Nhật ký đồng tiền vàng
Đây là câu hỏi không dễ trả lời bởi đồng tiền này không được đưa vào lưu thông nên không được ghi trong cuốn Lịch sử đồng tiền Việt Nam (NXB Hồng Đức, 2021) mà Ngân hàng Nhà nước cho biên soạn.
Không tìm thấy những cuốn sử chính thống nói về việc này. Nhưng ông Hoa Đình Nghĩa trong quá trình nghiên cứu về đồng tiền vàng đã tìm thấy một số thông tin trong những cuốn hồi ký của những người có liên quan thời ấy, đặc biệt là cuốn Nhật ký của một bộ trưởng của ông Lê Văn Hiến, người giữ chức bộ trưởng Bộ Tài chính trong 
Chủ tịch Hồ Chí Minh và các thành viên Hội đồng Chính phủ Lâm thời nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa ra mắt sau phiên họp đầu tiên sáng 3-9-1945, trong đó ông Vũ Đình Hòe đứng cạnh bên tay phải Bác Hồ - Ảnh: TTXVN
Ông Hoàng Như Ngọc thiết kế đồng tiền vàng?
Nhật ký của ông Hiến không đề cập trực tiếp ai là người thiết kế đồng tiền vàng này. Nhưng trang nhật ký ngày 20-3-1948 của ông ghi: "Nguyễn Văn Danh, giám đốc Nhà Đúc tiền cùng với Ngọc chuyên môn về việc đúc tiền, hôm nay đem mẫu đồng "Việt" đến…".
Có thể phỏng đoán người tên Ngọc, được giới thiệu là "chuyên môn về đúc tiền", cùng với giám đốc Nhà Đúc tiền mang mẫu đồng Việt đến, chính là người thiết kế mẫu đồng Việt.
Vậy ông Ngọc này là ai? Hồi ký của ông Biệt Lam Trần Huy Bá - nguyên giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam, cho biết ông Hoàng Như Ngọc hiệu Tiến Xương ở phố Hàng Bạc chính là người vẽ kiểu đồng tiền nhôm 5 hào và 1 đồng cho Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa năm 1946 do ông Phạm Văn Đồng duyệt mẫu.
Đồng tiền 1 đồng này một mặt có ảnh nghiêng hình Bác Hồ, quanh hình có 6 chữ "Việt Nam Dân chủ cộng hòa", dưới hình Bác có khắc chữ "H. Ngọc" nhỏ, mặt sau có hình bông lúa có chữ 1 đồng, dưới bó lúa có chữ 1946.
"Đồng bạc này do một mình anh Ngọc phụ trách làm cả, nên được ghi tên anh ở dưới", ông Trần Huy Bá viết trong hồi ký.
Đáng chú ý, hình Bác Hồ trên đồng tiền này rất giống với hình Bác Hồ trên đồng tiền vàng Việt.
Theo ghi chép của ông Hoa Đình Nghĩa, ông Trần Tiến - nguyên trưởng phòng thiết kế mẫu tiền, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam - cho biết thời kỳ đầu cách mạng, ta có một chiếc máy dập tiền do Pháp để lại. Một người thợ duy nhất có khả năng khắc tiền là ông Hoàng Như Ngọc, người dập tiền xu từ thời Pháp.
Ông Ngọc đã được Bộ trưởng Bộ Tài chính Phạm Văn Đồng (năm 1946) mời đến để khắc các đồng tiền mệnh giá 5 hào; 1 đồng; 2 đồng. Vì vậy, ông Tiến cho rằng giai đoạn 1946-1948 chỉ có duy nhất ông Hoàng Như Ngọc có chuyên môn đảm nhận khâu thiết kế tạo khuôn để đúc đồng tiền vàng này.
"Từ hình thức, biểu tượng, cách khắc đúng với phong cách đồng tiền kim khí bằng nhôm trước đó ông Ngọc đã làm.
Vì vậy tôi khẳng định đồng 20 Việt bằng vàng này được sản xuất vào cuối năm 1948, hoặc đầu năm 1949 và do ông Hoàng Như Ngọc đảm trách khâu thiết kế, đúc khuôn và dập trên máy", ông Tiến nói.
Kết hợp với cái tên "Ngọc" được ông Lê Văn Hiến nhắc trong hồi ký, nhiều người sẽ đồng tình với suy luận của ông Trần Tiến.
Đồng tiền không phải là rất hoàn mỹ về thiết kế, nhưng có ý nghĩa rất lớn trong việc khẳng định nền độc lập của nước ta lúc bấy giờ. Nên người thiết kế đồng tiền ấy cũng đã khắc tên mình vào lịch sử.
Một số tài liệu gần đây cho biết còn một đồng tiền vàng 20 Việt hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam, do cố bộ trưởng Bộ Quốc phòng Phan Anh, cũng là một người bạn thân thiết của ông Vũ Đình Hòe, tặng.
Tuy nhiên, chúng tôi đã liên hệ với cả Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam và gia đình cố bộ trưởng Phan Anh thì đều cho biết không có việc hiến tặng đồng tiền ấy cho bảo tàng.
Đồng tiền được đúc bằng vàng nguyên chất, có các mệnh giá 50 Việt, 20 Việt, 10 Việt, mỗi Việt tương đương 1 phân vàng (1/10 chỉ). Một mặt in hình Bác Hồ với dòng chữ "Chủ tịch Hồ Chí Minh", một mặt in hình hai bó lúa chéo qua nhau, hai ngôi sao vàng, dòng chữ "Việt Nam Dân chủ cộng hòa", "20 Việt"...
Gọi là đồng tiền vàng bản vị bởi lúc đó Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa đã in tiền giấy, cần có tiền vàng với lượng tương đương để đảm bảo.
Những đồng tiền này tặng cho các đại biểu Nam Bộ, bộ trưởng trong Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa và dùng làm quà tặng trong chuyến đi ngoại giao của Chủ tịch Hồ Chí Minh đến Trung Quốc và Liên Xô (tháng 1-1950).
Thủ tướng dự chương trình 'Hà Nội - Từ mùa thu lịch sử năm 1945' tái hiện 80 năm lãng mạn, bi trángPGS.TS Nguyễn Văn Huy cho rằng nếu làm tốt, Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam có thể trở nên...
Tối 2-9, chương trình nghệ thuật đặc biệt 'Ánh sao độc lập' diễn ra kỷ niệm 80 năm Cách mạng...
Ước tính hàng trăm ngàn người đã ghé thăm Triển lãm thành tựu đất nước tại Trung tâm Hội chợ...
