Theo Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương, tính đến hết năm 2024, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đã phải đối mặt với khoảng 273 vụ việc điều tra phòng vệ thương mại từ 25 thị trường nhập khẩu.
Đặc biệt, trong những năm gần đây, có một số thị trường mới lần đầu tiên tiến hành điều tra sản phẩm Việt Nam, như thị trường Mexico đã bắt đầu điều tra từ năm 2021 khi Hiệp định Đối tác Toàn diện xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) bắt đầu có hiệu lực. Trong năm 2024, lần đầu tiên thị trường Nam Phi tiến hành điều tra một vụ việc phòng vệ thương mại đối với chúng ta.
Chỉ tính riêng năm 2024, con số các vụ việc phòng vệ thương mại mới do nước ngoài khởi xướng là 29 vụ việc. Theo bà Nguyễn Yến Ngọc, Trưởng phòng Xử lý Phòng vệ thương mại nước ngoài, Cục Phòng vệ thương mại, đây là con số cao thứ 2 trong lịch sử và chỉ thấp hơn năm 2020 (39 vụ việc). Những con số điều tra mới trong năm 2024 đã tăng gấp đôi so với năm 2023. Điều này cho thấy xu hướng điều tra phòng vệ thương mại sẽ còn có thể gia tăng trong thời gian tới.
Bà Ngọc nhận định, có một điều đặc biệt đáng lưu ý, nếu trước đây chỉ những mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn hay các mặt hàng công nghiệp có tính cạnh tranh mạnh với các nước mới có nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại thì trong năm 2024, xu hướng các mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu thấp, nhỏ cũng bị điều tra phòng vệ thương mại. Như vậy, các doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam cũng cần hết sức lưu ý.
Hoa Kỳ là một trong những nước thành viên WTO áp dụng một cách nhuần nhuyễn các biện pháp về điều tra phòng vệ thương mại nhiều nhất đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam. Theo thống kê, hiện nay Hoa Kỳ đã áp dụng cũng như khởi xướng điều tra đối với 70 vụ việc.
ĐA DẠNG CÁC MẶT HÀNG BỊ ĐIỀU TRA
Từ đầu năm 2024 đến nay, Hoa Kỳ đã tiến hành triển khai 10 vụ phòng vệ thương mại với hàng hóa Việt Nam. Các mặt hàng bị điều tra cũng rất đa dạng, từ các sản phẩm nông nghiệp cho đến các mặt hàng công nghiệp. Từ các mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn đến các mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu rất khiêm tốn (như túi giấy), thậm chí các mặt hàng có kim ngạch chỉ khoảng 11 triệu USD.
Ông Đỗ Ngọc Hưng, Tham tán thương mại, Trưởng cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Hoa Kỳ, cho biết Hoa Kỳ tăng cường điều tra kép cả về phá giá và trợ cấp. Cơ quan của Hoa Kỳ luôn luôn áp dụng những thay đổi pháp luật mới vào các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại, khiến cho doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam gặp ngày càng nhiều khó khăn.
Đơn cử như gần đây, các cơ quan điều tra của Hoa Kỳ đã áp dụng cách tính về trợ cấp xuyên biên giới cũng như các quy định liên quan đến vấn đề về lao động, môi trường. Nguyên nhân rõ ràng là thâm hụt thương mại của Hoa Kỳ là rất lớn, do vậy ảnh hưởng cạnh tranh trực tiếp đối với doanh nghiệp cũng như ngành sản xuất nội địa của Hoa Kỳ.
Không chỉ tại Hoa Kỳ, ở các thị trường khác, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam cũng dần chiếm lĩnh được thị trường, với giá cả cạnh tranh đã gây áp lực rất lớn đối với ngành sản xuất nội địa của nước nhập khẩu.
Tại Hoa Kỳ, các biện pháp thuế quan của nước này khiến cho chuỗi cung ứng bị thay đổi. Do vậy, đối với chính sách Trung Quốc +1 thì rất nhiều các doanh nghiệp cũng như các cơ sở sản xuất đã dịch chuyển đầu tư, đa dạng hóa trong chuỗi cung ứng và dịch chuyển sang các nước trong khu vực, trong đó có Việt Nam.
CẠNH TRANH BẰNG CHẤT LƯỢNG THAY VÌ BẰNG GIÁ
Để vượt qua các rào cản phòng vệ thương mại, bà Ngọc lưu ý đối các doanh nghiệp, nếu có ý định xuất khẩu một mặt hàng, sang thị trường nào đó, cần tìm hiểu kỹ các quy định của thị trường. Có thể tìm hiểu thông qua nghiên cứu hoặc hỏi thông qua các cơ quan thương vụ, đồng thời phải đảm bảo tuân thủ đúng các quy định của các nước sở tại. Đặc biệt tránh những hành vi được coi là tiếp tay cho những hành vi lẩn tránh, hoặc gian lận xuất xứ, vì những hành vi này sẽ bị trừng phạt rất nặng.
“Các doanh nghiệp cần tìm hiểu kỹ các quy trình điều tra phòng vệ thương mại với những nước này, để lường trước những rủi ro và cũng có thể tham gia các buổi tập huấn do các sở, ban, ngành, Bộ Công Thương (Cục Phòng vệ Thương mại) tổ chức để trang bị thêm kiến thức cho mình trước khi vụ việc xảy ra để tránh bị bỡ ngỡ”, bà Ngọc khuyến nghị.
Đồng thời, bà Ngọc cho biết Cục Phòng vệ thương mại đã thường xuyên cập nhật danh sách cảnh báo những mặt hàng có nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại, điều tra chống lẩn tránh phòng vệ thương mại trên website Cục và của Bộ Công Thương cũng như gửi đến các sở, ban, ngành, các hiệp hội. Các doanh nghiệp liên quan có thể tham khảo danh sách này để có kế hoạch sản xuất, kinh doanh cho phù hợp.
Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cũng có thể tìm hiểu thông tin thông qua các đối tác nhập khẩu của mình, họ sẽ là người nắm được thông tin tương đối sớm. Ngoài ra, các doanh nghiệp nên đa dạng hóa thị trường xuất khẩu cũng như đa dạng hóa mặt hàng xuất khẩu để tránh khi có vụ việc xảy ra sẽ mất thị trường, cũng như không thể xuất được mặt hàng khác sang và cần nhiều thời gian để chuyển đổi.
Mặt khác, doanh nghiệp nên cạnh tranh bằng chất lượng, thay vì cạnh tranh về giá, vì nếu chúng ta cứ giảm giá, có thể sẽ bị điều tra chống bán phá giá. Theo bà Ngọc, các sở, ban, ngành và các cơ quan của Chính phủ phải rà soát, tránh đưa ra những chính sách có thể bị coi là trợ cấp. Đối với doanh nghiệp, cần phải nâng cao tỷ lệ nội địa hóa; sử dụng các nguyên liệu của Việt Nam hoặc sử dụng nguyên liệu chính nhập khẩu từ các nước không bị điều tra áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại để tránh nguy cơ bị điều tra chống lẩn tránh thuế sau này.
Đặc biệt, doanh nghiệp cần lưu trữ các sổ sách kế toán và có hệ thống truy suất nguồn gốc để có thể xuất trình được những tài liệu chứng minh trong các vụ việc điều tra. “Đơn cử như Hoa Kỳ yêu cầu phải lưu giữ tài liệu tối thiểu trong 5 năm trong các vụ việc điều tra chống lẩn tránh. Thậm chí trong những vụ việc trợ cấp, họ lại điều tra theo vòng đời sản phẩm, có những vụ việc lên đến 15 năm, tức là chúng ta phải xuất trình được tài liệu liên quan trong 15 năm, do đó chúng ta rất lưu ý vấn đề này”, bà Ngọc nhấn mạnh.
Đối với trường hợp mà vụ việc đã xảy ra, doanh nghiệp không nên bi quan. Tất nhiên là khi vụ việc xảy ra chúng ta sẽ bị ảnh hưởng rất nhiều, nhưng việc tham gia tích cực sẽ có thể đem lại rất nhiều lợi ích. Thậm chí một số doanh nghiệp khi vụ việc xảy ra, nếu chúng ta tham gia tích cực ở mức thuế thấp hoặc thuế cạnh tranh hơn so với những đối thủ cùng bị điều tra, thì sau khi có kết luận của vụ việc, chúng ta lại có lợi thế tương đối so sánh so với những nước khác và xuất khẩu của chúng ta thậm chí còn tốt hơn. Ví dụ như ngành lốp xe đã chứng kiến những trường hợp như vậy.
“Khi vụ việc xảy ra, đầu tiên doanh nghiệp phải bố trí ngay nguồn lực cũng như nhân sự và xem xét có cần thiết phải thuê luật sư hay không. Đồng thời, doanh nghiệp cần phải theo dõi và phải tuân thủ một cách đầy đủ tất cả những yêu cầu cơ quan điều tra về kỹ thuật, thể thức, thời hạn”, bà Ngọc khuyến cáo; đồng thời, bà Ngọc nhấn mạnh: trong suốt quá trình diễn ra vụ việc, cần phải phối hợp chặt chẽ với Cục Phòng vệ thương mại là cơ quan đầu mối của Việt Nam liên quan đến phòng vệ thương mại để được tư vấn, hỗ trợ kịp thời. Tất cả những yếu tố đó đều sẽ dẫn đến kết quả của chúng ta tốt hay không.
Đồng tình, ông Vũ Thanh Hải, Chuyên gia Viện Năng lượng (Bộ Công Thương), khuyến nghị các doanh nghiệp Việt Nam cần đẩy mạnh công tác nội địa hóa sản phẩm của mình, luôn cải tiến sản phẩm để nâng cao sức cạnh tranh của sản phẩm. Phải đổi mới mô hình quản lý hay kiểm soát chất lượng của sản phẩm, nhất là các sản phẩm xuất khẩu. Phải đa dạng hóa thị trường và mặt hàng xuất khẩu, tránh bị phụ thuộc vào một số các thị trường nhất định.
