Những đứa trẻ nghịch ngợm vẽ bậy lên tường nhà người khác... cho đến khi gặp thầy
Những ngày cận lễ Hiến chương nhà giáo, nhìn lũ trẻ háo hức làm quà tặng cô chủ nhiệm, tôi thấy lòng mình ấm lại. Chúng cặm cụi tự tay nặn từng món đồ thủ công, giữ đúng lời cô dặn: không mua hoa tốn kém, hãy dùng những vật dụng quen thuộc để tạo nên món quà ý nghĩa.
Dù làm đi làm lại nhiều lần, chúng vẫn kiên quyết tự làm, từ chối mọi lời giúp đỡ, bởi với chúng, món quà chỉ trọn vẹn khi do chính tay mình hoàn thành.
Ngắm nhìn chúng, tôi như thấy hình ảnh của chính mình phản chiếu hơn sáu chục năm trước.
Ngày ấy, thập niên 60, chúng tôi thường chơi các trò chơi truyền thống, mặt đường làng bằng cấp phối, sau mưa trơ ra đá và những cục đất đủ màu: đỏ, vàng, cam, trắng... Lũ trẻ làng gọi đó là "đất thó". Tôi và lũ bạn chuyên bày trò bằng chính những cục "đất thó" ấy.
Đất được chọn lựa mang về cho nước vào dùng tay nhào cho thật nhuyễn rồi nặn thành muôn vật: trâu, ngựa, gà, chó và cả con tu huýt để thổi thành âm thanh như một loại nhạc cụ. Nhưng vui nhất vẫn là làm phấn vẽ lên những mảng tường sân kho hợp tác, nhà ở của bà con trong làng…
Bất cứ khoảng trống nào, dù tường nhà ai, cũ mới đều bị chúng tôi kéo đến vẽ chằng chịt. Lúc thì vẽ hoa quả, hươu nai, hôm thì vẽ nhân vật trong phim, trong truyện...
Ấy vậy mà lũ nhóc chưa bao giờ bị ai bắt phạt. Chủ nhà thương trẻ con chỉ nhắc nhở, người khó tính thì quát um lên, nhưng tuyệt nhiên chưa một ai đụng đến đòn roi... Càng thế, lũ chúng tôi càng quấy phá.
Một hôm, chúng tôi hí hoáy vẽ lên nền tường của ngôi nhà nhỏ mới xây. Vừa phác được mấy hình: hoa lục bình, ngựa ô, đôi bồ câu… thì từ trong vườn vang lên tiếng bước chân. Theo thói quen, "lũ quỷ" vẫn cố vẽ thêm cho đủ bức tranh trước khi tháo chạy.
Bất giác, thằng Vương liếc ngang rồi hét lên: Ôi! Thầy Tiến, nhà của thầy Tiến, chạy mau! Rồi co chân biến mất.
Chúng tôi vọt qua sân, nhận ra đúng thầy Tiến chủ nhiệm lớp. Thế là xô nhau chạy bạt mạng, tất cả im thin thít. Chúng tôi chạy nhanh nhất có thể, đến tận bãi thả trâu đầu làng mới dám dừng lại, đứa nào đứa nấy mặt tái mét, thở hổn hển.
Tôi thầm nghĩ, trước giờ vẽ bậy bị chủ nhà bắt gặp thì chỉ bị la cho có lệ, vì người lớn còn nể tình xóm giềng. Nhưng nếu để bố mẹ biết, thế nào cũng ăn roi, có khi sưng cả mông. Vì vậy tôi thấp thỏm, sợ bố biết và phạt.
Tuy nhiên, chúng tôi sợ nhất vẫn là thầy cô. Thời đó, xã hội chú trọng "tiên học lễ, hậu học văn", thầy cô được tôn vinh là "người thầy của xã hội", "nhất tự vi sư, bán tự vi sư", là hình mẫu đẹp nhất của tri thức và nhân cách. Ai cũng kính thầy, trọng thầy, coi lời thầy như lẽ phải.
Tôi cũng luôn tin thầy cô mình là tinh hoa: học thầy thì hiểu bài, được điểm tốt, được khen, thành người. Nhưng nếu bị thầy phê bình, chúng tôi như mất hết: bị cấm chơi, bị giao việc, và nhất là ánh nhìn thất vọng của mọi người.
Bởi vậy, đêm hôm ấy tôi trằn trọc mãi, chỉ nghĩ đến ngày mai: liệu bị kiểm điểm, bêu tên trước toàn trường hay hình phạt nào kinh khủng hơn? Đó là đêm khó ngủ đầu tiên của tôi trong đời, đến giờ tôi vẫn nhớ.
Sáng thức dậy, chúng tôi hẹn nhau ở ngã ba đường làng để cùng nhau tới lớp. Vẻ lo lắng, ủ rũ, lê chân đến trường, chúng tôi như những phạm nhân đi ra pháp trường trong phim ảnh.
Chắc chắn hình phạt sẽ đến sớm bởi tiết đầu tiên là tiết "tập làm văn" của thầy Tiến. Sau lời hô của lớp trưởng, tất cả đứng dậy chào thầy. Đám "tội phạm nhí" hôm qua cúi gằm mặt, tôi liếc thấy thầy không chỉ mang theo cặp giáo án mà tay còn xách thêm một chùm hoa và một túi bóng nhỏ đựng toàn những viên "đất thó" đủ màu, đó là những viên đất hôm qua chúng tôi "bỏ của chạy lấy người".
- Thầy chào các em! Các em ngồi xuống!...
Thầy đặt cặp giáo án, chùm hoa và túi đựng đất lên bàn, dù rất nhẹ nhàng nhưng tiếng va đập của viên đất vào bàn cũng khiến lũ chúng tôi giật thót.
Thầy hiền từ:
- Hôm qua có mấy bạn nhỏ đi ngang qua nhà thầy, bỏ quên bao nhiêu là đồ chơi, thầy gom mang đến đây để gửi lại, của những bạn nào bỏ quên thì mời lên nhận!
Cả lớp bỗng im bặt, tôi nghe rõ cả tiếng thở gấp của thằng Vương bên cạnh. Hình như nó muốn đứng lên mà run không đứng được, tôi cũng thế, hai chân cứ bủn rủn, nửa muốn đứng dậy xin lỗi thầy, nửa không dám.
Tôi nghĩ "chắc gì thầy đã nhìn rõ là đứa nào, ai nhận thì bị phạt, nếu thầy không chỉ đích danh thì không nên đứng lên nhận trước". Tôi đoán khi ấy, sáu đứa trẻ ranh trong lớp đều chung suy nghĩ như mình. Và có lẽ thế nên lũ tôi quyết định ngồi yên.
Thoáng buồn hiện trên gương mặt thầy, nhưng rồi thầy nở nụ cười hiền nói:
- Trước khi vào tiết học hôm nay, thầy muốn các em cùng tham gia vào một trò chơi nhỏ. Em nào có thể kể tên những việc mà các em đã làm trong tuần khiến cha mẹ các em vui! Thầy ưu tiên tinh thần xung phong.
Như thường lệ, lớp trưởng, lớp phó, rồi quản ca, tổ trưởng đều tranh nhau trả lời, kể ra bao nhiêu việc tốt: giúp mẹ nhặt rau, trông em, nấu cơm, giúp xâu kim...
Thầy khen giỏi, mỗi lần các bạn trả lời tốt, thầy lại đặt một nhánh hoa lên bàn, hoa việc tốt để trên bàn đã thành một bó. Thầy đưa tay ra hiệu cho các bạn xung phong ngừng phát biểu, thầy chậm rãi nói:
- Giờ các em kể cho thầy nghe, những điều các em lỡ làm cha mẹ phiền lòng!
Cả lớp đang nhốn nháo muốn ghi điểm với thầy bỗng dưng im bặt, ai cũng cúi đầu, lũ "quỷ nhỏ" chúng tôi thì áp sát mặt vào bàn, mặt phừng phừng vì xấu hổ.
Rồi một cánh tay rụt rè giơ lên, vẫn là lớp trưởng, hình mẫu gần như hoàn hảo của lớp:
- Thưa thầy, hôm qua khi trông em, em lỡ để em ngã một lần, em đã xin lỗi em và cha mẹ rồi ạ!
- Tốt, em biết nhận ra lỗi là tốt.
Rồi thầy móc từ chiếc túi bóng một viên đất màu đặt lên bàn. Như được tiếp thêm dũng khí, nhiều bạn thi nhau nhận lỗi. Chả mấy chốc túi bóng trống không, mớ đất màu đã chất hết lên bàn. Lũ "giặc trời" vẫn cúi mặt, lặng im, tôi liếc qua, thấy như thằng Vương đang sụt sùi.
Thầy ôn tồn nói:
- Các em biết không, mỗi bông hoa này tượng trưng cho những điều tốt đẹp mà các em dành cho cha mẹ, mỗi việc nhỏ các em làm đã dành cho cha mẹ một niềm vui lớn. Còn ngược lại, mỗi khi các em phạm lỗi, cha mẹ các em phải gánh lấy một mẫu đất này, nó sẽ trở thành gánh nặng nếu các em tiếp tục phạm lỗi. Hãy đừng để cha, mẹ phiền lòng về mình. Hãy là bông hoa điểm mười, đừng là cục đất phạm lỗi các em nhé!
Thầy vừa dứt lời, thằng Vương đứng bật dậy, nó nhận lỗi nhưng giọng vẫn lạc đi vì sợ:
- Thưa... thầy, em... em... xin... lỗi thầy! Hôm qua... em đã làm bố mẹ buồn vì... vẽ bậy, còn vẽ lên... tường nhà... thầy. Em xin lỗi thầy, xin lỗi cả lớp!
Rồi cả lũ "giặc trời" thi nhau đứng dậy lí nhí xin lỗi thầy. Tôi cũng vậy. Nhưng lần này, không phải tôi a dua theo chúng bạn nhận lỗi, mà thực sự tôi thấy trong lòng dấy lên cảm xúc xấu hổ khó tả.
Tôi chợt nhận ra cha, mẹ đã vất vả lo cho chúng tôi như thế nào. Trong khoảnh khắc, những hình ảnh về mẹ cha như thước phim quay chậm trong đầu, từng vết chai hằn trên bàn tay lam lũ của cha, từng thoáng muộn phiền của mẹ, lòng tôi trĩu nặng như chính lòng mình đang mang mớ "đất thó" đủ màu sắc kia.
Rồi chúng tôi thi nhau khóc. Khóc như trút đi mọi gánh nặng, khóc để thấy mình nhẹ nhõm, không phải ân hận, giày vò.
Chợt có bàn tay chạm vào đầu tôi xoa nhẹ, rồi đến thằng Vương... Đi một vòng quanh "lũ quỷ nhỏ", thầy ôn tồn nói:
- Các em biết lỗi là rất đáng quý. Thầy không trách các em vẽ bậy. Các em yêu mỹ thuật, thích vẽ là tốt, nhưng hãy vẽ cho đúng, để những điều đẹp đẽ đó không vô tình trở thành điều xấu xí. Hãy nhớ, mỗi việc làm của các em nên trở thành những bông hoa đẹp dành tặng cho gia đình, người thân, đừng trở thành gánh nặng đem đến ưu phiền. Thầy tha thứ cho các em! Hãy quên chuyện cũ để bắt đầu bài học mới, thầy trả lại các em những mẩu đất nhiều màu sắc rất đẹp này, hãy dùng chúng đúng lúc, đúng chỗ!
Chúng tôi vâng dạ, mọi muộn phiền, lo âu cứ thể tan biến, chỉ còn lại nụ cười hiền của thầy...
Nỗi sợ thầy cô của chúng tôi ngày ấy dần trở thành sự tôn kính, thần tượng, xây nên đạo đức, lẽ sống sáng trong của cả thế hệ chúng tôi. Nó cứ lớn dần, vun đắp nên tình yêu con người, tình yêu quê hương đất nước.
Chúng tôi vào chiến trường để chiến đấu giải phóng quê hương, chúng tôi sợ vi phạm kỷ luật hơn cái chết. Đó là giá trị mà thế hệ thầy cô ngày đó đã mang lại cho chúng tôi...
Nhớ bụi phấn trên mái tóc thầy cô - Kỳ 1: Thầy dạy văn như toán và thầy dạy toán như văn
